بررسي و برآورد اثرات هيدرولوژيك ناشي از تغييرات كاربري در حوضۀ اوجان‌چاي (دامنۀ شرقي كوهستان سهند، شمال‌غرب ايران)

تأثيرات هيدرولوژيكِ كاربري اراضي و نوع مديريت زمين، در قالب تغيير در عمق رواناب، دبي حداقل، دبي حداكثر، رطوبت خاك و تبخير و تعرق آشكار مي‌شود. افزايش توليد رواناب در يك منطقۀ خاص، علاوه‌بر افزايش پتانسيل سيل‌خيزي، تأثيرات ديگري را نيز به‌دنبال دارد. در محدودۀ اوجان‌چاي (از زيرحوضه‌هاي مهم واقع در دامنه‌هاي شرقي كوهستان سهند) به‌واسطۀ نوع خاك و ويژگي‌هاي توپوگرافي و اقليم حاكم، تغييرات ناشي از دست‌اندازي انسان به شيب‌ها و تغييرات زياد در كاربري، به تغييرات در حجم و عمق رواناب منجر شده‌است. در محدودۀ مورد مطالعه كه از محدوده‌هاي مرتعي كشور محسوب مي‌شود و اغلب به‌دليل اينكه در محدوده‌هاي مرتعي كشت و آن هم كشت افراطي صورت مي‌گيرد، خاك دامنه‌ها توسط رواناب‌ها تحت فرسايش شديد قرار گرفته‌اند. در اين تحقيق با هدف بررسي نقش تغييرات هيدروژئومورفولوژيكِ ناشي از تغييرات كاربري، از مدل LTHIA، براي تخمين رواناب ناشي از تغيير كاربري در حوضۀ اوجان‌چاي استفاده شده‌است. مدل LTHIA يك ابزار مناسب براي كمك به سنجش اثرات بالقوۀ تغيير كاربري بر رواناب سطحي و آلودگي آب است. براي به‌كارگيري اين مدل، بارش ايستگاه‌ها تهيه و از تصاوير ماهواره‌اي لندست (سنجندۀ TM و ETM) و نرم‌افزار تخصصي LTHIA و Arc Map استفاده شد و نوع كاربري اراضي در محدودۀ مورد مطالعه با استفاده از تصاوير ماهواره‌اي مربوط به دو سال متفاوت (2018 و 1988 )تعيين شد. پس از تهيۀ نقشه‌هاي كاربري اراضي، اقدام به آشكارسازي تغييرات و بررسي تغييرات اتفاق‌افتاده شد. نتايج بررسي‌ها نشان مي‌دهد كه نوع كاربري در زمين‌هاي محدودۀ حوضۀ اوجان‌چاي عمدتاً كشاورزي و مرتع است كه محدودۀ اين دو نوع كاربري از سال 1988 تا 2018 تغييراتي داشته‌است؛ به عبارت ديگر، در طي 30 سال از محدودۀ مراتع كاسته شده و بر محدودۀ زمين‌هاي كشاورزي افزوده شده‌است. بررسي تغييرات نشان مي‌دهد كه در طي سه دهه، يك‌پنجم از زمين‌هاي مرتع در اختيار زمين‌هاي كشاورزي قرار گرفته‌اند. بررسي برآوردهاي صورت‌گرفته با استفاده از مدل نشان مي‌دهد كه بالاترين ميزان حجم رواناب كه در سال 1988 در قسمت‌هاي مركزي و در اطراف شيب‌هاي منتهي به دشت‌هاي سيلابي قرار گرفته بودند، تغيير مكان داده و تمركز رواناب‌ها در قسمت‌هاي ديگر حوضه قرار گرفته‌است؛ يعني در قسمت‌هايي كه بيشتر به فرسايش مستعد هستند.