ارزشيابي پيامدهاي رشد شهري بر خدمت اكوسيستمي ذخيره كربن (مطالعه موردي: زير حوزه هاي آبريز شهر كرج)

پيشينه و هدف در دهه هاي اخير، اكوسيستم هاي طبيعي به دليل رشد روزافزون جمعيت و افزايش تقاضا به ‌منظور فراهم نمودن امكانات لازم براي تأمين رفاه بشر دستخوش تغييرات اساسي شده است. ازآنجايي‌كه اين تغييرات عموماً با تخريب محيط همراه است، همواره بايد نگران خسارات وارد بر اكوسيستمي بود كه خود پشتيبان حيات بشر مي باشد. بنابراين نگهداري و حفاظت از اكوسيستم ها براي دستيابي به تعادل، توازن و هماهنگي بين جامعه انساني و اكوسيستم و خدمات كاركردي آن ها حياتي مي باشد. خدمات اكوسيستمي پتانسل اين را دارد كه به عنوان ابزار اصلي براي سياست گذاري ها و تصميم گيري ها در سطح جهاني، ملي، منطقه اي و محلي در نظر گرفته شود. با استفاده از خدمات اكوسيستمي، برنامه هاي كاربردي متعددي را از جمله مديريت پايدار منابع طبيعي، بهينه سازي استفاده از زمين، حفاظت محيط زيست، حفاظت و بازسازي طبيعت، برنامه ريزي سيماي سرزمين، راه حل هاي طبيعت پايه، حفاظت آب و هوا، كاهش خطر بلايا، آموزش محيط زيست و تحقيقات پيراموني، مي توان به دنبال داشت. بااين‌حال ارتباط بين فرايندها و عملكردهاي اكوسيستمي و رفاه بشر پيچيده بوده و مي بايست به‌منظور ارزيابي اين ارتباطات و ارزش‌گذاري منافع يك رويكرد چندجانبه و پيشگيرانه اتخاذ كرد. هدف از اين پژوهش، بررسي روند تغييرات خدمات اكوسيستمي در روند رشد و توسعه شهري، ارزشگذاري خدمات اكوسيستمي و پيامدهاي رشد شهري بر خدمت اكوسيستمي ذخيره كربن در محدوده مطالعاتي زير حوزه هاي آبريز شهر كرج در دوره زماني (قبل و پس از توسعه بي‌رويه) است. مواد و روش ها نقشه سازي خدمات اكوسيستمي ابزاري كارآمد براي بهبود برنامه‌ريزي سرزمين و كاربري اراضي است. ارزش‌گذاري اين خدمات مي تواند عاملي مؤثر و روشي اميدواركننده در تبيين ارتباط بين خدمات، جامعه و اقتصاد بوده و در سيستم هزينه-منفعت سياست گذاري ها جهت احيا و مديريت محيط زيست نقش مؤثري داشته باشد. در اين مطالعه، به بررسي خدمت ذخيره كربن در سه زير حوزه آبريز استان البرز، كرج، هشتگرد و اشتهارد پرداخته شد. از آن جايي كه منطقه مورد مطالعه، تقريباً دو سوم فضاي استان را در بر مي گيرد، لذا در بررسي ويژگي هاي منطقه مورد مطالعه همان ويژگي هاي استان البرز ذكر شده است. در راستاي اين پژوهش، ابتدا نقشه هاي كاربري اراضي محدوده مطالعاتي با استفاده از نرم افزارهاي ترست و سامانه اطلاعات جغرافيايي و  تصاوير ماهواره لندست (تصاوير سنجنده TM ماهواره لندست 5 سال 1988، سنجنده +ETM ماهواره لندست 8 سال 2018) و روش طبقه‌بندي نظارت‌شده براي دو دوره زماني 1988 و 2018 در چهار طبقه پوشش گياهي، فضاي انسان ساخت، محيط آبي و فضاي ساخته نشده تهيه شد. پس از تهيه نقشه كاربري اراضي صحت نقشه‌ها با استفاده از نرم‌افزار گوگل ارث و بازديد ميداني موردبررسي قرار گرفت. سپس با استفاده از نقشه كاربري اراضي، نقشه خدمت اكوسيستمي ذخيره كربن با استفاده از نرم افزار اينوست استخراج و درنهايت با استفاده از اطلاعات ميزان كربن خاك، كربن روي زمين، زيرزمين و بافت مرده ارزش‌گذاري شد. نتايج و بحث نتايج حاكي از آن بود كه بيشترين تغييرات در نقشه‌هاي كاربري اراضي متعلق به فضاي ساخته نشده و فضاي انسان‌ساخت است كه به ترتيب كاهش 16 درصدي و افزايش 11 درصدي را نشان مي‌دهد. در خصوص خدمت ذخيره كربن نيز، با توجه به نقشه هاي بدست آمده در دوسال، در بخش مركزي منطقه كه شاهد رشد زمين هاي كشاورزي بوده است، مقدار ذخيره كربن نيز افزايش يافته است. حداكثر ذخيره كربن، با سهم حدودي 78377470 تن در هكتار در سال 1988 و 72618450 تن در هكتار در سال 2018، متعلق به حوضه تهران كرج بوده وكمترين با سهم حدودي 36078497 تن در هكتار در سال 1988 و 34606913 تن در هكتار در سال 2018، متعلق به اشتهارد است. درمجموع ارزش از حدود 14163 ميليارد ريال در تن بر هكتار از سال 1988 به حدود 13163 ميليارد ريال در سال 2018 رسيده است كه در جهت منفي پيش رفته است. اگرچه در مكان هاي مختلف ميزان ذخيره كربن متفاوت بوده و تغيير كرده است، مقدار حداكثري ذخيره كربن در طول اين مدت بدون تغيير بوده است؛ چراكه فضاي ساخته نشد‌ه همچنان وجود دارد. نتيجه گيري استفاده از ارزش‌گذاري خدمات اكوسيستم لزوماً به معني كاهش ارزش خدمت در روند توسعه نيست، بلكه بدين معنا است كه با استفاده از اين رهيافت مي توان براي بهبود برنامه‌ريزي توسعه براي حفظ و بهبود كيفيت اكوسيستم استفاده كرد. درواقع مي توان گفت كه اين رهيافت مي‌تواند به‌عنوان يك حلقه واسط براي پيوند دادن بخش‌هاي انسان‌شناختي و بخش بوم‌شناختي تحت يك چارچوب برنامه‌اي و مديريتي واحد مورداستفاده قرار گيرد.