كاركردهاي صفات شاعرانه در غزليات حافظ

صفات شاعرانه (epithets) صفاتي هستند كه بر خلاف صفات دستوري و منطقي، كاركردهاي هنري و شاعرانه دارند و با ارائة جزئياتي هنري و زيبايي‌شناسانه از موصوف، موجب تشخّص و برجستگي در زبان شعر مي‌شوند. از آنجا كه حافظ به اذعان اغلب پژوهشگران، در كشف، ساخت و كاربرد اين‌گونه صفات توانا بوده، درحالي‌كه شگردهاي هنري او در اين باره به‌خوبي كاويده نشده‌، نگارنده كوشيده است تا در قالب اين مقاله و با استفاده از روش تحليل محتوا، اين موضوع را در غزليات حافظ بررسي كند. بر اساس اين بررسي مشخص شده است كه حافظ بيش از 1400 تركيب وصفي، 560 صفت جانشين موصوف و 58 گروه وصفي ساخته كه از اين تعداد، بالغ بر 480 صفت، از نوع شاعرانه‌اند؛ يعني كاركردهاي هنري و شاعرانه دارند و موجب برجستگي زبان شده‌اند. اين صفات در اين مقاله بر اساس نوع كاركرد تجزيه و تحليل شده‌اند و مشخص شده كه اين صفات كاركردهاي زيبانمايي (سرو صنوبرخرام)، زشت‌نمايي (صوفي دجال‌فعل ملحدشكل)، بزرگ‌نمايي (زبان آتشين)، استعاري (اشك غماز)، كنايي (كوته‌آستينان)، تشبيهي (دل صنوبري)، تلميحي (آدم بهشتي) و ايجازي (كبك خوشخرام) دارند و چون اغلب آن ها با نوعي ابداع و خيال‌انگيزي همراه هستند، موجب تشخّص در زبان شعر شده‌اند و حافظ از اين منظر نيز شاعر بزرگي است. اين موضوع قابل بررسي در شاهكارهاي ادبي‌اي چون شاهنامه و بوستان است كه در آن صورت، تفاوت صفات شاعرانه در انواع ادبي نيز به دست مي‌آيد.