منظر درخت؛ بازشناسي انگارۀ «درخت» در مهرهاي هخامنشي

پژوهش در هنر هخامنشي همچنان موضوعي بكر و دشوار است. با توجه به ضعف مستندات هنري باقي‌مانده از روزگار هخامنشي، مهرها از جمله سودمندترين بن‌مايه‌هايي هستند كه داده‌هاي فراواني دارند. هدف اين پژوهش بازشناسي انگارۀ «درخت» در مهرهاي هخامنشي مبتني بر گونه‌شناسي درختان و بررسي رابطۀ ميان گونه درخت با مضمون يا محتواي مهر است كه موضوع چندان پرداخته‌شده‌اي نيست. راهبرد اين پژوهش كيفي با رويكرد توصيفي تحليلي است. نتايج پژوهش نشان دادند كه به‌طور كلي سه گونۀ قابل تشخيص از درختان در اين مهرها مي‌توان يافت: «درختان نخل خرما»، «درختان برگ‌سوزني» و «درختان ميوه». درختان نخل با يا بدون خرما به شيوۀ واقع‌گرايانه با جزئيات فراوان و تقارن محوري طراحي شده‌اند. تكنيك‌هاي پرداخت و زيبايي‌شناسي درختان تنوعي از سبك درباري تا سلايق شخصي طراح را دربردارد. درختان برگ‌سوزني در نمونه‌هايي به سبك تقليدي ديده مي‌شوند كه درون‌مايه اصلي مهرهاي آن، بيشتر تفوق مردي تاجدار بر جانداران است. اين درختان در صحنه‌هاي شكار و تعقيب و گريز، به‌وسيله هاشورهاي ساده و موازي طراحي شده‌اند. درختان ميوه يا درختان گل‌دار، متناسب باسليقه طراح هستند. درختان افزون بر جنبۀ آذيني دو كاركرد كليدي دارند: الف) درخت به‌مثابۀ نماد پادشاهي در صحنه‌پردازي‌هاي درباري و ب) درخت به‌مثابۀ نماد طبيعت در صحنه‌پردازي‌هاي منظره گرا.