شگردهاي اقتباس و اثرپذيري از آيات و احاديث در نفثة‌المصدور

The Techniques of Adaptation of Quranic Verses and Hadiths in Nafsat al-Masdoor

اديبان گاه با بهره ­گيري از آيات، تسلّط كامل و هنرمندانۀ خود را در سخن ­آرايي جلوه‌گر ساخته و گاه با تصويرسازي­ هاي شاعرانه و قرينه­ پردازي­ هاي ماهرانه، با استشهاد به آيات، سخن را با عبارات و الفاظ متوازن و متساوي بر بستر سجع و ترصيع و موازنه نشانده ­اند و يا با واج­آرايي، ارسال ­المثل، حسن تعليل، استعاره، تشخيص و تضمين شاهكار آفريده­اند و البتّه، شاهكار نفثة­المصدور، اثر ممتاز محمّد زيدري نسوي، نمونۀ مثال­زدني از اين دست است؛ به ­ويژه كه مؤلّف، ضمن بهره ­گيري از محسّنات لفظي آيات و احاديث و نيز سبك ادبي قرآن و آهنگ واژگان، استفادۀ مفهومي عميقي از آيات قرآن و احاديث را وجه نظر داشته است. اقتباس و بهره­ مندي از آيات و احاديث از مهم‌ترين مختصّات نثر فنّي به ­شمار مي­آيد و نفثة­المصدور زيدري، از برجسته ترين كتب تاريخي- ادبي است كه كاربرد آيات و احاديث در آن با توجّه با مُلازمت نويسندگان با سلاطين غزنوي و مغول و آگاهي از وقايع سياسي و بيان هدف­هاي ذوقي- انگيزشي و پنهان­ كاري­هاي سياسي آن­ها در قالب شگردهاي ادبي، يكي از ويژگي­هاي مهمّ نثر اين كتاب به شمار مي­رود. پژوهش حاضر با استفاده از روش كتابخانه­اي و تحليل محتوا، روش­ها و شيوه­ هاي متداول به­ كارگيري آيات و احاديث نفثة­المصدور و نيز روش­هاي ابداعي زيدري را در اقتباس از آيات و احاديث دنبال مي­كند. بايد گفت كه در بخش كاربرد لفظي آيات، شيوه ­هاي «تضمين آيه به ­عنوان دنبالۀ كلام»، «كه موصوله» و «تركيب اضافي»، به ­عنوان توضيحي اضافه در متن گنجانده شده­اند كه نشان‌دهندۀ قدرت نويسنده در تركيب كلام قرآن با سخن خود است. از نظر معنوي نيز در بيشتر موارد اقتباس از آيات و احاديث به‌صورت تتميم و تكميل و بدون واسطۀ معنايي آورده شده است.

Writers sometimes use Quranic verses to show their complete and artistic mastery over rhetoric, and they sometimes, with poetic and skillful illustrations and by referring to verses, equip their speech with expressions and words on the basis of rhyme, or they create a masterpiece with alliteration, allegory, metaphor, and personification. Nafsat al-Masdoor, the excellent work of Mohammad Zeidari Nasavi, is an example of this; especially that the author, while using the verbal advantages of verses and hadiths as well as the literary style of the Quran and the rhythm of words, has considered the deep conceptual use of verses of the Quran and hadiths. Adaptation and use of verses and hadiths is one of the most important features of technical prose. Nafsat al-Masdoor is one of the most prominent historical-literary books in which the use of verses and hadiths is due to the authors' connection with the Ghaznavid sultans and the Mongols. His knowledge of political events and the expression of the politicians’ goals and their political secrecy in the form of literary tricks is one of the important features of this book. The present study uses the library method and content analysis to follow the common methods of using the verses and hadiths in Nafsat al-Masdoor as well as the innovative methods of Zeidari in adapting verses and hadiths. It should be noted that in the verbal application of the verses, some special methods are included as additional explanations in the text, which indicate the author's power in combining Quranic verses with his words. Spiritually, in most cases, the adaptation of verses and hadiths has been completed without semantic mediation.