ديدگاه ابن سينا دربارۀ مفاهيم فلسفي؛ معقول اولي يا معقول ثاني

مقالۀ حاضر به ارائۀ تقسيم‌بندي جديدي از معقولات اولي و معقولات ثاني در نظام فلسفي ابن سينا مي‌پردازد و مي‌كوشد بر اساس اين تقسيم‌بندي جديد، جايگاه واقعي مفاهيم فلسفي را در نظام فلسفي ابن سينا نشان دهد. در ديدگاه رايج كه به ابن سينا هم نسبت داده مي‌شود، معقولات به دو دستۀ كلي معقولات اولي و معقولات ثاني تقسيم مي‌شوند؛ كه معقولات ثاني نيز خود به دو دستۀ معقولات ثاني منطقي و معقولات ثاني فلسفي تقسيم مي‌شوند. در اين مقاله بر اساس استدلالاتي كه همگي در آثار ابن سينا ريشه دارند، نشان داده مي‌شود كه او در نظام فلسفي عقل‌گرايانۀ خود، نه‌تنها مفاهيم فلسفي را معقول ثاني نمي‌داند، بلكه اولي‌تر از هر مفهوم اولي مي‌داند. ابن سينا با پذيرش درك اوليّات در مرتبۀ عقل بالملكه، نياز به مفاهيم پايه و اوليه، درك مفهوم وجود توسط انسان معلق و نياز به مفهوم وجود براي درك مفاهيم، نشان مي‌دهد كه مفاهيم فلسفي را معقول اول مي‌داند؛ بنابراين، معقولات اولي از منظر ابن سينا به دو دسته تقسيم مي‌شود: معقولات ماهوي و معقولات فلسفي؛ اما معقولات ثاني براي ابن سينا تنها مفاهيم منطقي را شامل مي‌شوند. صراحت و ساختار مباحث ابن سينا به گونه‌اي است كه اشكالاتي همچون بديهي‌بودن مفاهيم فلسفي و نه اولي‌بودن آن‌ها و نيز اولي‌دانستن مفاهيم فلسفي توسط متأخران، خوانش ارائه‌شده در اين مقاله را تضعيف نخواهد كرد.