واكاوي و نقد نظريّۀ «تفكّر اجتماعيِ» علّامۀ طباطبايي

A Critical Analysis of Allameh Tabatabaei’s Theory of “Social Thinking”

از نظر علّامۀ طباطباييw، تنها راه دستيابي به دانش مطلوب در جامعه و تمدّن اسلامي روي آوردن به «تفكّر اجتماعي» است. همچنين مهم‌ترين −اگر نگوييم يگانه− عامل اختلاف و تشتّت فكري ميان انديشمندان مسلمان اعم از اهل حديث، متكلّمان، فيلسوفان، و عارفان، روي‌گرداني از تفكّر اجتماعي است. «تفكّر اجتماعي» با ويژگي‌هايي كه ايشان براي آن برشمرده است اصطلاحي است نامعمول و خاصِّ خود ايشان براي اشاره به ديدگاهي داراي آثار عميق و گسترده و شايان تأمّل و بررسي. در اين مقاله كوشش شده است با مراجعه به آثار گوناگون ايشان با روش تحليل اسنادي و با رويكردي انتقادي گزارشي روشن از ديدگاه ايشان ارائه شود، ابعاد گوناگون و اهمّيّت آن خاطرنشان گردد، تحليل و نقدي از آن به دست داده شود، و سرانجام پاره‌اي از ابهام‌هاي باقي‌مانده در آن و پرسش‌هاي فراروي آن بيان گردد.

In the view of Allameh Tabatabaei, the only path to achieving desired knowledge in the Islamic society and civilization goes through “social thinking”. Also, the main, if not the only, element in difference and disagreement among Muslim thinkers including theologists, philosophers, mystics, and hadith scientists, is indifference toward social thinking. “Social thinking” with the characteristics that Tabatabaei attributes to it is an uncommon term he uses to describe an approach with deep and broad impacts. In the present paper, I adopt document analysis with a critical approach in order to give a clear understanding of his view, and then to present an analysis and critique of his work, and finally to deal with a number of ambiguities in his theory.