نقش نهاد وقف در فرايند توسعه: رويكردي نو نهادگرا

The Role of the Waqf Institution in the Development Process: New Institutionalism Approach

هرچند نهاد وقف نقش مهمي در فرايند توسعه داشته است؛ اما كاهش مشاركت اين نهاد در توسعۀ جوامع اسلامي مسئله‌اي است كه كمتر تحليل جامعه‌شناختي شده است. اين در حالي است كه رويكرد نو نهادگرايي در جامعه‌شناسي اقتصادي، با ارائۀ تعريفي مبتني بر منافع از نهادها و تعيين مكانيسم روابط علّي بين سطوح مختلف محدوديت‌هاي رسمي و غير رسمي، كنشگران را در انجام كنش‌هاي خود، داراي عقلانيت محدود به زمينه‌اي مي‌داند كه توسط شبكه‌ها، هنجارها، عقايد فرهنگي و ترتيبات نهادي رسمي شكل گرفته است. از آنجايي كه نو نهادگرايي در جامعه‌شناسي اقتصادي، چارچوب نظري جامعي در فهم رفتار اقتصادي و تحليل نهادي فراهم آورده است؛ هدف پژوهش حاضر آن است تا با روش توصيفي−تحليلي، نو نهادگرايي در جامعه‌شناسي اقتصادي را به‌عنوان رهيافتي تحليلي معرفي نمايد و براساس رويكرد ياد شده، به تحليل عوامل مؤثر بر نقش وقف به‌مثابه نهادي اقتصادي−اجتماعي در فرايند توسعۀ ايران اسلامي بپردازد. نتيجه بيانگر آن است كه محيط نهادي وقف، مديريت متوليان موقوفات و سازمان‌هاي متولي وقف و نيات، انگيزه‌ها و هنجارهاي اجتماعي وقف در بين واقفان، مهم‌ترين عواملي هستند كه نقش توسعه‌اي نهاد وقف در ايران را تحت تأثير قرار داده‌اند.

Although the Waqf institution has played an important role in the development process, the decline of its involvement in the development of Islamic societies is an issue that has been less socially analyzed. However, the new institutionalism approach in economic sociology, by providing a benefit-based definition of institutions and defining the mechanism of causal relationships between different levels of formal and informal constraints, considers actors in their actions as having limited rationality in the context shaped by networks, norms, cultural beliefs, and formal institutional arrangements. Because new institutionalism in economic sociology has provided a comprehensive theoretical framework for understanding economic behavior and the analysis of institutions, The purpose of the present study is to introduce new institutionalism in economic sociology as an analytical approach with a descriptive-analytical method and Based on this approach, analyze the factors affecting the role of waqf as a social economic institution in the Development Process of Islamic Iran. The results indicate that the waqf institutional environment, management of endowments trustees and Trustee organizations of waqf, intentions, motives and social norms among dedicator, are the most important factors that have affected the waqf institution's developmental role in iran.