تحليل اثرات عملكرد اقتصادي-اجتماعي روستا-شهرها بر توسعۀ منطقه اي مورد: استان مركزي

هدف پژوهش حاضر تحليل نظام شهري استان مركزي طي سال هاي 1355 تا 1395 و شناسايي عوامل مؤثر بر توسعه شهرهاي كوچك و روستاشهرها است. اين پژوهش به شيوۀ تحليلي انجام‌شده و از سنت هاي روش پژوهش كمي بهره برده است. براي تحليل نظام شهري از شاخص هاي نخست شهري، شاخص توزيع متعادل(آنتروپي) و شاخص تمركز هرفيندال، توزيع جهت دار و تراكم فضايي كرنل استفاده شده است. براي شناسايي عوامل مؤثر بر توسعۀ منطقه اي با رويكرد تقويت روستاشهرها، از نظرات نخبگان و متخصصان در قالب روش دلفي و 23 پرسشنامه استفاده شده است. پرسشنامه مذكور در راستاي ابعاد فضايي و غير فضايي و مؤلفه‌هاي چهارگانه مربوط، شامل سياست‌گذاري و قوانين، اقتصادي - فعاليتي، اجتماعي و فرهنگي، و درنهايت كالبدي و ارتباطي و 26 معيار مربوط تدوين شده است. به‌منظور اولويت بندي مؤلفه‌ها و معيارها، از مدل ويكور و همچنين براي شناسايي عوامل نهايي و زيرمعيارهاي مربوطه از آزمون تحليل عاملي استفاده شد. نتايج پژوهش حاكي از آن است كه تمركز فزايندۀ جمعيت شهري در دو شهر اراك و ساوه و كثرت روستاشهرها (28 شهر از 33 شهر استان)، از ويژگي هاي اصلي نظام شهري استان مركزي است، اما اين وضعيت طي سال هاي 1375 تا 1395 به دليل جمعيت پذيري شهرهاي دوم، سوم و چهارم استان، تا حدودي به سمت عدم تمركز گرايش يافته و به لحاظ توزيع فضايي، جابه جايي جمعيت به سمت شمال و جنوب شرقي استان بوده است. همچنين بر اساس نتايج مدل ويكور، مؤلفۀ سياست‌گذاري و قوانين به‌عنوان مهم‌ترين و تأثيرگذارترين عامل بر تقويت روستاشهرها و توسعۀ منطقه اي استان شناسايي‌شده و مؤلفه‌هاي كالبدي و ارتباطي ، اقتصادي-فعاليتي و در نهايت مؤلفۀ اجتماعي-فرهنگي ، در اولويت بعدي قرار دارند. در نهايت نتايج آزمون تحليل عاملي نشان داد كه معيارها در هشت عامل اصلي دسته بندي شدند كه 84.63 كل واريانس تجمعي را شامل مي شوند و در بين اين عوامل، عامل نخست با زيرمعيارهاي قانون‌گذاري و اقتصادي، از اهميت ويژه‌اي در توسعۀ روستاشهرها برخوردار هستند.