نقش و جايگاه سياسي زن در سياستنامه خواجه نظام الملك طوسي: تقابل ديدگاه تحريم و تجويز مشاركت سياسي زنان در عصر سلجوقي

The role and political position of women in the policy of Khajeh Nizam-ol-Molk Tusi: Confrontation of the view of sanctions and prescribing women's political participation in the Seljuk era

سياستنامه خواجه نظام الملك يكي از متون كلاسيك انديشه سياسي ايراني است. نوع ديدگاه آن به مسائل مختلف بر بخشي مهمي از تاريخ انديشه ايران تأثير گذارده است. يكي از مسائل مطرح در سياستنامه، نقش و جايگاه زنان است. سياستنامه چه ديدگاهي درباره نقش و جايگاه سياسي زنان ارائه مي‌كند؟ منابع خواجه نظام در تأييد ديدگاه خود چيست؟ آيا اين ديدگاه در عصر سلجوقي رقيبي نيز داشته است؟ مقاله حاضر نشان مي‌دهد خواجه نظام الملك ديدگاه تحريم مشاركت سياسي زنان را در سياستنامه طرح نمود كه براساس آن زنان نه‌تنها در موقعيت فروتر نسبت به مردان قرار دارند بلكه، مخل امر سياسي نيز هستند. روايت‌هاي تاريخي و مذهبي (فقه شافعي) مهم‌ترين منابعي هستند كه خواجه نظام براي تأييد ديدگاه خود از آنها بهره مي‌برد. ديدگاه خواجه نظام در تقابل با ديدگاه تجويز مشاركت سياسي زنان قرار داشت كه از سوي سنت‌هاي قبيله‌اي تركان و كنشگراني همچون تركان خاتون (همسر ملكشاه) و تاج الملك، رقيب خواجه نظام الملك در وزارت، دنبال مي‌شد. در حالي كه ديدگاه تحريم، ويژگي‌هاي ذاتي همچون ضعف، بي‌عقلي، فتنه‌گري و فريب‌كاري را به زنان نسبت مي‌داد، ديدگاه تجويز با پذيرش امر واقع سياسي و اجتماعي، توانمندي زنان طبقه حاكمه را مي‌پذيرفت و مداخله چنين زناني در امر سياست را مجاز مي‌دانست.

Khwaja Nizam al-Mulk's policy can be regarded as a prominent example of the political statements of the Islamic era that was written in the Seljuk era. This text can be viewed from different perspectives, including the position and role that women play. Accordingly, the question was asked: What role does Khwaja Nizam al-Mulk Tusi's political policy place for women? The present paper used to answer this question from the theoretical framework of critical discourse analysis. The findings of this paper show: The text of the policy is the area of struggle of discourse-based (with Shafei's) discourse with tribal-oriented discourse. According to the discourse-based, the social and political arena is all masculine so that women should be placed in privacy and based on a self-centered discourse, although men have a social and political superiority, women (especially elderly elderly women) have social respect an‎d political influence. In this struggle, the policy reproduces the discourse of the autonomous discourse, which Sunni jurisprudents were the main sponsors of