تحليل و نقد شرح خواجه نصيرالدين طوسي بر واژۀ «نيل» دربارۀ لذت در كتاب اشارات و تنبيهات ابن‌سينا

ابن‌سينا در كتاب اشارات و تنبيهات لذت را ادراك و نيل به آن‌چيزي دانسته است كه نزد مدرِك، كمال و خير است. او در اين عبارت كه در يكي از آخرين كتاب‌هاي‌اش است، برخلاف ديگر عبارات‌اش، از واژۀ «نيل» استفاده كرده است. بنابراين تفسير اين واژه به نظر مهم مي‌باشد. فخر رازي يكي از شارحان ابن‌سينا، اين واژه را فاقد هرگونه منظور و معناي خاصي دانسته و معتقد است حذف آن هيچ خللي در مفهوم عبارت ايجاد نمي‌كند. اما خواجه نصيرالدين طوسي واژۀ «نيل» را رسيدن به ذات مدرَك تفسير كرده است. از نظر او لذت با حصول ذات مدرَك نزد مدرِك حاصل مي‌شود. اين در حالي‌ست كه به نظر مي‌رسد چنين برداشتي با فلسفۀ ابن‌سينا در تناقض است. از نظر ابن‌سينا دستيابي به ذات مدرَكِ محسوس امكان‌پذير نيست و ادراك محسوس از نظر او حصولي‌ست و نمي‌تواند حضوري باشد. اگر چه تفسير خواجه نصير در پژوهش‌هاي معاصر بازتاب داشته و به نوعي توسط برخي از نويسندگان مورد استفاده قرار گرفته است، اما بايد مورد بازبيني و نقد قرار گيرد. لذا ضروري‌ست كه عبارت ابن‌سينا در مورد لذت در كتاب اشارات و تنبيهات با روش توصيفي-تحليلي مورد تحليل و بررسي قرار گيرد. نتايج پژوهش نشان مي‌دهد كه تفسير نيل به حصول ذات مدرَك يا درك حضوريِ مدرَكِ محسوس، قابل‌قبول نمي‌باشد.