ايران در زير چتر حاكميت طبيعي (مطالعه موردي عصر پهلوي دوم)

انديشمندان و نظريه‌پردازان توسعه در ارتباط با عدم همگرايي مسير توسعه جوامع گوناگون، نظريات متنوعي را مطرح ساخته‌اند. در همين راستا نورث به عنوان يكي از نهادگرايان جديد به نحوه گذار از نظام‌هاي اجتماعي با دسترسي محدود (حاكميت طبيعي) به سمت نظام‌هاي با دسترسي باز با تأكيد بر مسئله خشونت پرداخته است. در اين مقاله سعي شده است موانع نهادي گذار از حاكميت طبيعي كشور ايران در دوران پهلوي دوم مورد واكاوي قرار گيرد؛ بنابراين با استفاده از شاخص الماس حكمراني، روايتي تحليلي حول عناصري نظير نهادهاي سياسي رسمي، نهادهاي اقتصادي رسمي، فرادستان داخلي اصلي و منابع رانتي در طول اين دوران عرضه خواهد شد. در همين راستا برهه زماني مورد مطالعه به دو دوره نظم با دسترسي محدود شكننده و پايه تقسيم شده و با استفاده از شاخص الماس حكمراني، تعامل ميان اعضاي ائتلاف حاكم مورد واكاوي قرار مي‌گيرد. شواهد تاريخي حاكي از آن است كه با وجود اينكه كشور ايران در طول اين دوران شرايط با نظم دسترسي پايه را تجربه نموده است؛ اما مسئله اصلي اين است كه نه تنها كشور به سمت جامعه با دسترسي باز حركت نكرده، بلكه پس از تجربه يك دوره نظم اجتماعي با دسترسي پايه به نظم با دسترسي محدود شكننده و در نهايت هرج و مرج منتهي شده است. نتايج حاصل از اين پژوهش حاكي از آن است كه عدم شكل‌گيري ائتلاف ميان فرادستان، سلطه روابط شخصي بر تمامي امور و توزيع رانت به صورت نامولد در زير سايه افزايش درآمدهاي نفتي و كمك‌هاي خارجي، منجر به آن شده است كه كشور همواره در معرض خشونت قرار گيرد.