بررسي، تحليل و طبقه‌بندي شبه‌جمله‌ها در زبان فارسي

مقوله‌هاي دستوري زبان فارسي از نظر صرف و نحو به انواع گوناگوني تقسيم مي‌شود. اين پژوهش در پي پاسخ به اين پرسش‌هاست كه شبه جمله چيست، چه انواعي دارد و در دستورهاي زبان چگونه آن را بيان كرده‌اند. شبه‌جمله كلمه يا گروهي از كلمات فارسي و غير فارسي است كه فعل و ساختار جملۀ فارسي را ندارد اما معني كامل جمله را دارد. جمله در زبان فارسي يا فعل دارد يا فعل ندارد؛ شبه‌جمله‌ها در شاخۀ جمله‌هاي بي‌فعل قرار مي‌گيرند. در دستورهاي زبان، برخي اين موضوع را با نام صوت و برخي ديگر با عنوان شبه‌جمله مطرح كرده‌اند. اين پژوهش به بررسي، تحليل و طبقه‌بندي شبه‌جمله‌ها، در همۀ صورت‌هاي آن پرداخته و ويژگي‌هاي گوناگون، برخي معيارها براي شناخت شبه‌جمله، تفاوت صوت با اسم صوت و شبه‌جمله با قيد را بيان كرده و دسته‌بندي معنايي آن‌ها را ارائه كرده است. صوت‌ها يكي از انواع شبه‌جمله هستند اما شبه‌جمله تنها منحصر به صوت نيست. برخي از اسم‌ها، صفت‌ها، ضميرها و قيدها با تغيير آهنگ و داشتن تكيۀ ويژه شبه‌جمله واقع مي‌شوند. همچنين بسياري از ضرب‌المثل‌هاي بي‌فعل، منادا، برخي از واژگان غير فارسي (تُركي، انگليسي و فرانسه) و بسياري از عبارات، افعال و جمله‌هاي پركاربرد عربي در فارسي نيز شبه‌جمله هستند. شبه‌جمله‌ها از نظر كاركرد و معنا در گروه‌ها و طبقات مختلف تقسيم مي‌شوند و بسياري از عواطف و احساسات انسان را نشان مي‌دهند؛ احساسات و عواطفي مانند: آرزو و اميد، احترام و اطاعت، بيزاري و تنفّر، خشم، مهرباني و دلسوزي، سرزنش و توهين، پرسش، تأكيد، تأسّف، تعجّب، تشويق و درد. در مجموع شبه‌جمله‌ها احساسات و عواطف منفي را بيشتر منعكس مي‌كنند. موضوع شبه‌جمله هم به حوزۀ صرف فارسي مربوط است و هم به حوزۀ نحو.