بازخواني نقشۀ تاريخي نهر انتقال آب كرج

پس از اينكه تهران براي پايتختي برگزيده شد، با افزايش جمعيت، تأمين آب يكي از اقدامات ضروري بود. علاوه بر كشيدن قنواتي كه به آب شرب ساكنان اختصاص داشت، راه‌هاي ديگري مانند انتقال آب از كوهپايه‌هاي البرز مي‌توانست كمبود آب شرب شهر را تأمين كند. نقشه‌هايي كه مبناي اين تحقيق قرار گرفته، سندي است كه دلالت بر همين اقدام مهندسي دارد؛ يعني انتقال آب با كشيدن نهر از رودخانۀ كرج به شهر تهران. نقشه‌ها كه در كاخ گلستان و وزارت خارجه نگهداري مي‌شود، رنگي است و بر روي آن اطلاعاتي دربارۀ نحوۀ احداث نهر درج شده است، اما بدون ذكر عنوان، تاريخ، نام نقشه‌نگار و موضع دقيق است. پرسش پژوهش اين است كه در بازخواني نقشه‌ها چه نكات تاريخي و مهندسي قابل عرضه وجود دارد و ديگر اينكه اسناد مذكور به چه مناسبتي تهيه شده و كدام رويداد معماري و شهري تاريخي را بيان مي‌دارد؟ روش اين پژوهش توصيفي‌تاريخي است؛ ازاين‌روي كه تأكيد بر يك سند تاريخي است و اقدامي در گذشته (روزگار قاجاريه) را روايت مي‌كند. علاوه بر اين، سندپژوهي محسوب مي‌شود؛ زيرا بازخواني سندي تصويري اساس كار پژوهش قرار گرفته است. هدف از پژوهش، بازخواني و نماياندن نقشۀ يادشده به‌عنوان سند تاريخ مهندسي و روشن كردن گوشه‌اي از تاريخ تهران روزگار قاجاري است. نتيجۀ پژوهش نشان داد به‌سبب كم شدن مقدار آب‌دهي، تعمير نهر در دستور كار قرار گرفت و احتمالاً نقشه‌هايي براي مرمت نهر كرج در حدود 1267ق به دست يكي از مهندسان دربار قاجار، در اوايل پادشاهي ناصرالدين‌شاه، هم‌زمان با صدارت اميركبير تهيه شد. انتقال آب كرج به تهران، شش سال پيش‌تر، به‌ دستور محمدشاه و در روزگار صدارت حاج ميرزا آقاسي عملي شده بود.