قدمگاه امام علي(ع)؛ در جستجوي تربت‌خانۀ ايلخاني كاشان

شهريار عدل در مقاله‌اي با عنوان »يك جفت كاشي دوآتشۀ يادبود از كاشان مورخ سال 711ق «، دو قطعه كاشي زرين‌فام مدوّر محفوظ در موزۀ سِور پاريس را مطالعه كرده است كه بنا بر متن كتيبۀ مندرج در كاشي‌ها در ارتباط با يك بناي يادماني شيعي در كاشان ساخته شده‌اند. يكي از كاشي‌ها كه لبه‌اي برجسته‌ شبيه نعل اسب دارد، روايتگر رؤيايي از سال 711ق است. طبق شرح رؤياي يادشده، امام علي(ع) و امام مهدي(عج) در سر راه هند به كاشان آمده‌اند و در آنجا امام علي(ع) دستور ساخت بنايي را صادر كرده است تا كساني كه نمي‌توانند به ديدار ايشان بروند، آن بنا را زيارت كنند. با وجود بررسي‌هاي صورت‌گرفته و از جمله اشاره به موقعيت كلي بنا، تاكنون خود بنا و جاي دقيق آن شناسايي نشده است. لذا اين پرسش‌ها قابل طرح است كه آيا جفت كاشي زرين‌فام يادشده به بنايي مشخص اشاره دارند؟ و مهم‌تر اينكه اگر بناي يادشده قابل شناسايي است، كجا واقع شده و چه خصوصياتي دارد؟ اين مقاله در پي يافتن بناي يادشده و روشن كردن خصوصيات اصلي آن است. اين مطالعه بر اساس روش تفسيري تاريخي به انجام رسيده است. براي اين منظور، متن كتيبه‌ها و متون تاريخي مرتبط مطالعه و تفسير مي‌شوند؛ همچنين محدوده‌اي وسيع در شمال غربي حصار تاريخي شهر بررسي مي‌شود تا امكان پاسخ دادن به پرسش‌ها فراهم شود. در ادامه، مكان دقيق بنايي در همان محدودۀ مطالعه و بقاياي بناي يادشده با برخي نمونه‌ها مقايسه مي‌شود تا خصوصيات دقيق‌تر و دورۀ تاريخي ساخت آن روشن شود. يافته‌هاي اين تحقيق نشان مي‌دهد كه بناي گنبدخانه‌اي كوچك در شمال گورستان صالح‌آباد كه در بيرون حصار كاشان قرار دارد، همان بنايي است كه شرح‌حال ساخت آن بر روي كاشي زرين‌فام مورد نظر نوشته شده است. مطالعات صورت‌گرفته نشان‌دهندۀ رابطۀ ميان دو كاشي منحصربه‌فرد يادشده و بناي گنبددار كوچكي در شمال حصار كاشان در محدودۀ صالح‌آباد است؛ جايي كه بناي ديگري تا سال 1397 با عنوان قدمگاه وجود داشته است. دو كاشي يادشده از گزند حوادث در امان مانده‌اند تا بخشي از تاريخ فرهنگي و معماري كاشان را بازگو كنند و البته نقش و جايگاه محدوده‌اي در شمال حصار تاريخي شهر را در فرهنگ شيعي كاشان براي ما روشن كنند.