تعيين مناطق ممنوع ژئومورفولوژيكي در شهر بجنورد به‌منظور مكان‌گزيني جهت‌هاي مناسب توسعۀ شهري از ديدگاه مخاطره‌شناسي

فعاليت‌هاي بدون برنامۀ انسان در محيط، مخاطرات و خسارات مختلفي از جنبه‌هاي انساني، اجتماعي، زيست‌محيطي و اقتصادي در پي دارد كه مي‌توان آثار و عواقب فاجعه‌آميز آنها را به كمك برنامه‌ريزي‌هاي بعدي و آمادگي براي اقدامات اضطراري كاهش داد. هدف پژوهش حاضر، تعيين مناطق ممنوع ژئومورفولوژيكي به‌منظور مكان‌گزيني جهت‌هاي مناسب توسعۀ شهري از ديدگاه مخاطره‌شناسي در گسترۀ شهري و پيراشهري بجنورد است. با اين هدف و در رويكرد سيستمي، متغيرهاي محيطي شامل پارامترهاي ژئومورفولوژي، زمين‌شناسي (ليتولوژي و گسل‌هاي فعال)، توپوگرافي (شيب، جهت شيب و ارتفاع)، هيدرولوژي (فاصله از رودخانه و مسيل‌ها) و پارامترهاي انساني (كاربري اراضي و فاصله از نقاط شهري و جمعيتي) در محدودۀ مطالعاتي در قالب نقشه‌هاي طبقه‌بندي تهيه شد و فازي‌سازي لايه‌ها انجام گرفت. با استفاده از مدل ANP وزن نهايي هر كدام از لايه‌هاي عاملي در نرم‌افزار Super decision به‌دست آمد. از حاصل‌ضرب وزن نهايي به‌دست‌آمده از مدل ANP با لايه‌هاي فازي‌شده و با استفاده از عملگر Fuzzy Gamma 0.5، نقشۀ تلفيقي به‌دست آمد و مناطق ممنوع ژئومورفولوژيكي از منظر توسعۀ شهري مشخص شد و پهنه‌هاي باقي‌ماندۀ محدودۀ مطالعاتي به رده‌هاي مناسب و بسيار نامناسب طبقه‌بندي شدند. نتايج تحقيق نشان داد كه 7/57 كيلومتر مربع معادل 24/21 درصد از محدودۀ تحقيق با توجه به استانداردها و شرايط موجود، منطقۀ ممنوع است كه اغلب منطبق بر قسمت‌هاي شرقي، شمالي و شمال شرقي شهر بجنورد يعني بستر و حريم بستر رود فيروزه و محل تلاقي مسيل‌هاي حلقه‌سنگ، ملكش، پسته، دوبرار، آق‌قلعه، قشلاق، لنگر، باغچق و علي‌آباد و نقاط مجاور سامانه‌هاي گسلي چهار خروار باباامان، دوبرار برج و گسل پار‌گي و پنهان منطبق بر بستر رودخانه فيروزه است. از كل مساحت محدودۀ تحقيق، 3/58 كيلومتر مربع معادل 84/15 درصد شامل پهنۀ مناطق بسيار مناسب است كه بيشتر در قسمت‌هاي مركزي (پادگان ارتش قديم)، جنوبي (اراضي بالادست پادگان منطقه، ملكش و تخت اركان)، جنوب ‌غربي (پليس‌راه قديم) و جنوب شرقي (اراضي حمزانلو، كلاته ياوري و شهرك فرهنگيان) محدوده قرار دارد و بنابراين با توجه به مساحت كنوني شهر بجنورد، فضاي بهينۀ توسعه براي سال‌هاي آتي مبتني بر حركت در مسير كم‌خطر وجود دارد. نتيجه نهايي اين است كه پژوهش حاضر مبتني بر نگرش سيستمي و اعمال مناطق ممنوع ژئومورفولوژيكي است و نتايج تحقيق براي مديريت فضا از كارايي توسعۀ سكونتگاهي ويژۀ شهري و پيراشهري برخوردار است.