تطور حيطۀ موضوعي قرآن در فهم مفسران از عبارتِ (تِبْياناً لِكُلِّ شَيْءٍ)

بسياري از مفسران از ديرباز عبارت (تِبْياناً لِكُلِّ شَيْءٍ) (نحل/ 89) را با محدودۀ موضوعاتي كه قرآن آن‌ها را شامل مي‌شود، ارتباط داده‌اند؛ محدودۀ اين مصاديق گاه حداقلي و گاه حداكثري بوده است. اين گونه مباحث، در دورۀ معاصر، با عنوان جامعيت قرآن مطرح مي‌شوند و همين دسته از آراي متقدم را به عنوان پيشينۀ خود مطرح مي‌كنند. بررسي سير آراي تفسيري ذيل آيۀ 89 نحل نشان مي‌دهد قلمرو جامعيت قرآن در طول تاريخ مورد اتفاق مفسران نبوده و ديدگاه‌هاي متعددي در اين زمينه وجود داشته است كه جامعيت مطلق، جامعيت ديني مطلق و جامعيت ديني مقيد، موارد مهم آن بوده‌اند. اين مقاله ذيل هر يك از اين دسته‌ها به بررسي سير تطور ديدگاه‌هاي مفسران پرداخته و به اين نتيجه رسيده است كه قلمرو جامعيت در هريك از اين گونه‌ها، نه از نظر گسترۀ شمول، بلكه از نظر  پيچيدگي و اختصاص جزئياتِ بيشتر، شاهد تغييراتي بوده و اين تابعي است از پيچيده‌تر شدن مسائل و دغدغه‌هاي بشري به مرور زمان.