شناورسازي نرخ‌هاي سود در بانكداري بدون ربا: سازوكاري جهت تقويت مكانيسم انتقال پولي

Floating profit rates in the usury-free banking: A framework for strengthening the monetary transmission mechanism

شناورسازي نرخ‌هاي سود سپرده‌ها و تسهيلات يكي از روش‌هايي است كه در بانكداري مركزي نوين جهت تسريع و تسهيل مكانيسم انتقال پولي استفاده مي‌شود؛ به اين معني كه با اعمال سياست پولي و تغيير نرخ سود سياستي از طريق انجام عمليات بازار باز توسط بانك مركزي، نرخ‌هاي سود كليه سپرده‌ها و تسهيلات تحت تأثير قرار گرفته و اثر مورد نظر سياستگذار به بخش واقعي اقتصاد منتقل مي‌شود.پرسش اصلي تحقيق آن است كه آيا در چهارچوب بانكداري بدون ربا ايده شناورسازي نرخ سود سپرده‌ها و تسهيلات در طول دوره قرارداد، مي‌تواند با مباني شريعت انطباق پيدا كند؟ مقاله به روش توصيفي و تحليل محتوا به دنبال اثبات اين فرضيه است كه به لحاظ نظري، امكان شناورسازي نرخ‌هاي سود در بانكداري بدون ربا وجود دارد. يافته‌هاي تحقيق نشان مي‌دهد كه نرخ سود تسهيلات مشاركتي مي‌تواند با استفاده از مفهوم «نرخ سود مورد انتظار» شناور گردد. در عقود مبادله‌اي نيز مي‌توان از دو راهكار شرعي استفاده كرد كه عبارت‌اند از: ايده تخفيف (مشابه كارت اعتباري مرابحه) و استفاده از قراردادهاي مكرّر (مشابه اوراق مصون از تورم). همچنين شناورسازي نرخ سود سپرده‌ها نيز مي‌تواند با استفاده از مفهوم نرخ سود علي‌الحساب انجام شود. در نهايت هرچند استفاده از ابزارهاي مشتقه مانند آتي و اختيار معامله روي دارايي‌هايي مانند سكه طلا به لحاظ شرعي مورد تأييد است، اما اين موضوع شامل تغييرات نرخ سود نمي‌شود؛ چراكه يكي از ضوابط استفاده از ابزارهاي مشتقه در چهارچوب اسلامي «وجود امكان تحويل دارايي پايه» است و شاخص‌هايي چون تغييرات نرخ سود، فاقد اين قابليت مي‌باشند.

Making the banks rate adjustable or variable is one of the ways that is used in modern central banking for supporting the monetary transmission mechanism. In this context, when the central bank implements the monetary policy, making use of the open market operation, the rates of banking deposit and loans will change automatically and accordingly and hence the real sector of the economy would be affected. Having reviewed the subject of money market in the conventional financial system, this paper tries to evaluate the possibility of making Islamic money market. The results which are based on a analytical-descriptive approach show that: firstly, the Islamic money market is theoretically plausible. In fact, it is quite possible to make Islamic money market by making use of Islamic short-term instruments. In addition to theory, the Islamic money market is made in some Islamic countries like Malaysia and Iran. Secondly, in the Islamic Fiqh, different kinds of Islamic contracts with fixed and predetermined return rate are available (like Murabaha). It is possible to use these contracts in the Islamic money market.