‌حريم‌هاي ربا در فقه اسلامي؛ دلالت‌هايي براي الگوي بانكداري اسلامي‌

حرمت ربا به‌عنوان يكي از احكام مسلّم اسلامي مورد پذيرش است، ولي در اينكه رباي محرم چيست و اقسام آن كدام است؟ اتفاق‌نظر وجود ندارد، قدر متيقن از آن قرض به‌شرط زياده‌ است، ولي در روايات اسلامي موارد متعددي به‌عنوان ربا تحريم شده است كه به‌ظاهر اين ماهيت را ندارد، بايد ديد مبناي تحريم در اين موارد چيست؟ ‌آيا ربا يك ماهيت دارد كه همه اين موارد و از‌جمله قرض ربوي مصاديق آن مفهوم كلي هستند؟ يا اينكه ماهيت ربا منحصر در قرض ربوي است كه در اين صورت‌ بايد ديد تحريم موارد ديگر چه مبنايي دارد؟ پاسخ به اين پرسش نقش بسيار كليدي در طراحي و ارزيابي عمليات بانكي دارد، اگر ربا منحصر به قرض باشد، مي‌توان تسهيلات را در قالب قراردادهاي ديگري تنظيم كرد كه دريافت زياده مطابق التزام اصلي مانعي ندارد‌ ولي‌ بنا بر نظر ديگر موارد مذكور ماهيت ربوي دارد، و بايد از آن احتراز كرد، پژوهش پيشِ‌رو به روش استقرا‌ و تحليل موارد به اين نتيجه رسيده است كه تحريم ربا‌ تنها در قرض ربوي توجيه حقوقي و عقلي دارد و در موارد ديگر ماهيت و مفهوم ربا وجود ندارد، در‌عين‌حال دليل تحريم ‌آن در روايات نوعي ارشاد و دلالت بر ايجاد حريم براي رباست تا رباي قرضي را به موارد ديگر تبديل نسازند، و ماهيت ربا‌ را در فرم‌ها و قالب‌هاي بعضاً نوپديد پياده نسازند، امري كه امروزه در طراحي نظام مالي و بانكداري اسلامي‌ مغفول افتاده است.