نقش ترجمه در راهيابي تئاتر به صحنۀ نمايش ايران و شكل‌گيري ژانر نمايشنامۀ معاصر فارسي

شكل‌گيري ژانر نمايشنامۀ معاصر فارسي بدون پيش‌زمينۀ تاريخي نبوده است. ذهن ايراني، هم با سبك گفت‌وگوهاي نمايشي آشنا بود و هم با نمايش، كه بخش جدايي‌ناپذير تئاتر است. از ميان نمايش‌هاي ايراني، تعزيه توانست از مسير آييني خود فاصله بگيرد. اين نمايش، در گذر زمان متحول شد و از شكل ابتدايي خود، يعني مراسم سوگواري، به آراستگي يك نمايش ملي رسيد و رفته‌رفته، بر جنبه‌هاي تئاترگونۀ آن افزوده شد؛ بااينكه در دورۀ قاجار زمينۀ تبديل تعزيه به تئاتري ملي فراهم شده بود، اين نمايش به اين جايگاه ارتقا نيافت. انقلاب مشروطه و بروز تحولات اجتماعي و سياسي، منجر به شكل‌گيري نظمي نو در جامعۀ ايراني شد. در سايۀ بازآرايي نظام چندگانۀ اجتماعي و فرهنگي ايران، مدل نوپاي ادبيات نمايشي ايراني (تعزيه) حمايت اقشار اثرگذار جامعه را از دست داد، به حاشيه رانده شد و به جاي آن، مدل ادبيات نمايشي غربي (تئاتر) مورد پذيرش جامعه قرار گرفت. در اين فرايند، ترجمه‌ نقشي محوري ايفا كرد. در اين مقاله در صدد هستيم در چارچوب نظريۀ نظام چندگانه، به نقش و جايگاه ترجمه در فرايند شكل‌گيري ژانر نمايشنامۀ معاصر فارسي بپردازيم. بدين منظور، ضمن بررسي پيش‌زمينۀ آشنايي ايرانيان با گفت‌وگوهاي نمايشي و هنر نمايش و تكامل آنها در راستاي شكل‌گيري ادبيات نمايشي، به افراد، متون، رويدادها و رويكردهاي اثرگذاري مي‌پردازيم كه در مقاطع تاريخي، سِير شكل‌گيري ژانر نمايشنامۀ معاصر فارسي را رقم زدند.