ماهيت و كاركردهاي استدلال از راه مفهوم مخالف در رويه‌قضايي بين‌المللي

ديوان بين المللي دادگستري و سَلف آن (ديوان دائمي بين المللي دادگستري) در بسياري از آراي خود به مناسبت هاي مختلف (هم رأساً و هم در پاسخ به استدلال هاي طرفين دعوا) به استدلال از راه مفهوم مخالف پرداخته اند. اين سؤال ها مطرح هستند كه معيار و ضابطه وجود و عدم مفهوم مخالف در قوانين موضوعه و گزاره هاي حقوقي چيست؟ ديوان دائمي و ديوان جديد تا چه حد و چگونه به استدلال از راه مفهوم مخالف توسل جسته اند؟ چه اهميتي به اين استدلال نسبت داده شده است؟ و در اين ميان آيا در ايجاد يك چارچوب حقوقي قابل پيش بيني و توسعه منسجم حقوق بين الملل سهيم بوده اند؟ تحليل آرا و نظرات در خصوص مفهوم مخالف به‌طور خاص كمك مي كند تا ماهيت آن را بهتر شناخته، ارزيابي بهتري از محتوا و كاركردهاي آن داشت. ازاين‌رو مقاله حاضر با تتبع در رويه‌قضايي بين المللي به اين نتيجه مي رسد كه ديوان دائمي و جديد از اين شكل استدلال براي توجيه تصميم هاي خود (متقاعدكردن طرفين دعوا براي پذيرش يك تصميم حقوقي)، در فرايند تفسير معاهدات براي رسيدن به مراد واقعي طرفين اسناد و به تعبيري كشف روح قانون و به‌عنوان وسيله فرعي در تعيين محتواي قواعد كه بايد در قضاياي خاص اعمال شود (استنباط و كشف حكم حقوقي) استفاده مي كنند. همچنين ملاك و مناط تشخيص مفهوم در قوانين بين المللي، معمولاً از قرائن خارجي به دست مي آيد، اما در جايي كه قرينه خارجي وجود نداشته باشد، علاوه بر رعايت اصول و قواعد مسلم حقوقي، از راه ذوق سليم و موازين لغوي به دست دمي آيد.