رويكردي جديد در حسابداري جريان مواد و انرژي سامانه‌هاي كشاورزي: مطالعه موردي كلزا در استان اردبيل

كاهش هدر رفت مواد در توليد محصولات كشاورزي يكي از مهم‌ترين راهبردها براي افزايش كارايي در بخش كشاورزي است. بر همين اساس، روش‌هاي مختلفي براي سنجش كارايي اقتصادي و انرژي توليد محصولات كشاورزي به كار گرفته‌شده است. بااين‌حال، اغلب اين روش‌ها هزينه‌هاي پنهان را سنجش كارايي نظام توليدي لحاظ نمي‌كنند.  هزينه‌يابي جريان مواد (MFCA) كشاورزان را قادر مي‌سازد تا از ميزان انرژي و ارزش‌افزوده‌اي آگاهي يابند كه درنتيجه هدر رفت مواد از حاصل مي‌شود. در اين پژوهش رويكرد جديدي به منظور سنجش شاخص‌هاي اقتصادي و انرژي توليد كلزا در استان اردبيل و در قالب استاندارد ايزو 14051 بكار گرفته شد. داده‌ها از طريق مصاحبه رودررو با 65 كشاورز در سال زراعي 98-1397 به دست آمد. بر اساس نتايج به‌دست‌آمده بيشترين ميزان انرژي نهاده مربوط به سوخت‌هاي فسيلي و كود نيتروژن است. بر اساس شاخص‌هاي انرژي و اقتصادي محاسبه‌شده به دو روش حسابداري رايج و حسابداري بر اساس هزينه‌يابي جريان مواد، مشخص شد كه ارزش كل توليد كلزا بر اساس حسابداري رايج برابر با 59,055,260 ريال در هكتار و در هزينه‌يابي جريان مواد برابر با 65,694,700 ريال در هكتار است. اين در حالي است كه در صورت كاهش هدر رفت مواد و انرژي (توليدات منفي) نسبت فايده به هزينه در فرايند توليد افزايشي 0.12 واحدي خواهد داشت. بهره‌وري انرژي و انرژي مخصوص در دو رويكرد حسابداري يكسان بود كه دليل آن عدم دخالت انرژي‌هاي خروجي در محاسبه آن‌ها است. ولي انرژي خالص در حسابداري رايج با حسابداري بر اساس هزينه‌يابي جريان مواد اختلاف 9,162 مگاژولي دارد. يافته‌هاي پژوهش حاضر به درك بهتر مسائل و چالش‌هاي مرتبط با كاهش هدررفت و انتشارهاي محيط زيستي و  بهينه‌سازي نظام‌هاي توليد و همچنين سرمايه‌گذاري در توليد گياهان زراعي كمك خواهد كرد.