مقايسۀ تطبيقي رتبه‌بندي كاركردي كلان شهرهاي ايران بر اساس داده‌هاي صفتي و رابطه‌اي

در مطالعه نظام‏هاي شهري دو رهيافت صفت‏مبنا و شبكه‏مبنا قابل‏تمايز است؛ رهيافت نخست صفات منتسب به شهرها را ناظر اصلي بر اهميت نسبي آن‏ها مي‏داند و معطوف به سطح تمركز فعاليت‏ها يا كاركردها در نقاط شهري است؛درحالي‏كه رهيافت دوم بر اساس تعاملات بين شهرها و با استفاده از داده‏هاي جرياني جايگاه هر شهر را در نسبت با موقعيت قرارگيري آن مي‏سنجد. اگرچه بنيان‏هاي نظري هر دو رهيافت به‏خوبي مستند شده، از يك‏سو ماهيت ارتباط بين اين دو تاكنون به‏طور وسيعي نامشخص باقي‏مانده و از سوي ديگر در مطالعه تعاملات بين نواحي تفاوت جغرافيايي انواع مختلفي از جريان‏ها كمتر موردتوجه بوده است. ازاين‏رو، هدف از پژوهش پيش‏رو سنجش و رتبه‏بندي جايگاه كلان‏شهرهاي كشور مبتني بر هر دو رهيافت صفتي و تعاملي با استفاده از داده‏هاي رابطه‏اي جريان هوايي و زميني افراد، مقايسه ميزان همبستگي نتايج به‏دست‏آمده از هر يك با يكديگر، و تشريح شباهت‏ها و اختلافات ممكن بين اين دو است. نتايج نشان داد نه‏تنها رتبه‏بندي كاركردي كلان‏شهرهاي ايران مبتني بر رهيافت تعاملي با استفاده از دو جريان هوايي و زميني افراد اختلافات آشكاري نسبت به يكديگر دارند، بلكه ميزان پشتيباني رتبه‏بندي كلان‏شهرها در رهيافت اندازه‏مبنا و شبكه‏مبنا نيز باهم متفاوت است؛ به‏طوري‏كه ضريب تعيين رتبه‏بندي تعاملي مبتني بر جريان هوايي افراد و رتبه‏بندي صفتي برابر 85/0 درصد به‏دست‏آمده كه نشان‏دهنده پشتيباني اين دو از يكديگر است؛درحالي‏كه همبستگي نهايي دو رهيافت مبتني بر جريان زميني افراد (36/0) از ضعف چنين حمايتي حكايت دارد. اين تفاوت مؤيد آن است كه تعاملات بين‏شهري كه در قالب جريان هوايي افراد روي مي‏دهد بيش از ديگر انواع جريان‏ها ناشي از كاركردهاي دروني شهرهاست و مي‏تواند سازمان‏يابي فضايي شهرها را در سطح كلان منعكس كند.