تحليل محتواي قياسي رابطۀ دينداري و عدالت اجتماعي در نهج‌البلاغه

پرسش مقاله حاضر اين است كه كدام نوع دينداري و عدالت اجتماعي در نهج‌البلاغه به‌عنوان منبع اصلي انديشه علي(ع) تبلور يافته است؟ روش پژوهش تحليل محتواي قياسي يا جهت‌دار است كه در آن متغيرهاي دينداري و عدالت اجتماعي بر مبناي نظريه‌هاي يينگر و راسينسكي تعريف عملياتي شدند. دينداري بر اساس سه مقوله ستيزنده، پذيرنده و گريزنده تعريف شد كه براي هر كدام يك كد به‌ترتيب واكنش راديكال، برادري و رفاقت، و آخرت‌گرايي استخراج شد. عدالت اجتماعي به سه مقوله سوسياليستي، ليبراليستي و تركيبي تقسيم گرديد كه براي هر كدام يك كد به‌ترتيب برابري، شايستگي فردي و انصاف مشخص گرديد. از ميان خطبه‌ها، نامه‌ها و حكمت‌هاي نهج‌البلاغه تعداد ۷۷ عبارتشامل ۳۷ مورد مرتبط با دينداري و ۴۰ مورد مرتبط با عدالت استخراج شد تا مطابق مفاهيم و مقولات نظري رمزگذاري‌ شوند. يافته‌هاي پژوهش نشان مي‌دهد كه دينداري گريزنده با ۲۰ مورد از بيشترين فراواني در نهج‌‌البلاغه برخوردار است و در مرتبه بعد دينداري پذيرنده با ۱۱ مورد و دينداري ستيزنده با ۶ مورد قرار دارند كه نشان مي‌دهد نگرش امام علي به دين از تفكر راديكال فاصله دارد. همچنين عدالت تلفيقي با ۱۷ مورد و عدالت ليبراليستي با ۱۴ مورد به‌ترتيب داراي بيشترين فراواني هستند و عدالت سوسياليستي با ۹ مورد در مرتبه سوم قرار دارد. بدين‌ترتيب، ديدگاه علي(ع) نسبت به دينداري و عدالت اجتماعي با هم هماهنگ است از اين جهت كه با دور شدن از تفكرات راديكال مذهبي و سياست‌هاي يك‌جانبه ليبراليستي و سوسياليستي در جهت توازن زندگي اين‌جهاني و آن‌جهاني حركت مي‌كند.