كاربست مفهوم سلطانيسم در تبيين شكست نظامي ايران در‌ شهريور 1320

اشغال ايران در شهريور 1320 و گريز نظاميان و انحلال ارتش ايران؛ وراي همه تبعات نظامي و سياسي، ضربه به تصويري بود كه از ارتش رضاشاهي در اذهان عمومي شكل‌گرفته بود. ارتش متحدالشكلي كه به شكل گسترده‌اي توانسته بود همه گروه‌هاي ناراضي داخلي و جنبش‌هاي محلي را سركوب نمايد، اكنون در مواجهه با دشمن خارجي به شكلي عجيب فروپاشيد. ادراك چگونگي اين شكست از پرسش‌هاي مهم در تاريخ معاصر ايران است. به نظر مي‌رسد اين مسئله را بايد در ماهيت سلطاني حكومت پهلوي اول جستجو كرد. بر همين اساس سؤال اصلي اين پژوهش آن است كه چگونه ماهيت سلطاني حكومت زمينه‌هاي شكست آن در شهريور 1320 را فراهم كرد؟ براي بررسي اين موضوع ضمن بهره‌مندي از روش توصيفي ـ تحليلي و گردآوري داده‌ها به‌صورت كتابخانه‌اي و اسنادي، مشخص شد كه تأثير ماهيت سلطاني حكومت بر نظام تصميم گيري، كارويژه‌هاي ارتش و عدم درك درست از نظام بين الملل، شرايط را به سمتي سوق داد كه عملاً ارتش در شهريور 1320 پيش از هرگونه رويارويي جدي با دشمن، دچار اضمحلال و شكست شد. به‌عبارتي‌ديگر ماهيتاً ارتشي كه همچون همه اجزاي ديگر دولت، در آن همه امور كلي و جزئي «حسب‌الامر جهان مطاع ملوكانه» انجام مي‌گرفت، نتوانست در مقابل دشمن خارجي مقاومت و ايستادگي كند.