تحليل بازتاب داستان شيخ صنعان در برخي رمان‌هاي برگزيده فارسي

داستان «شيخ صنعان»، حكايت عشق و سرسپاري پيري راهدان به دختري از آييني ديگر و كافر شدن پير است. يكي از عرصه هاي بازتاب اين حكايت، رمان فارسي است. اين داستان در شمار قابل تأملي از رمان هاي فارسي، گاه به شكل بازآفريني و گاه به شكل بازنويسي بازتاب يافته است. هدف پژوهش حاضر، نشان دادن و مقايسه و تحليل بازنويسي ها و بازآفريني هاي حكايت عرفاني شيخ صنعان در حوزۀ رمان فارسي، با تكيه بر رمانهاي «يكليا و تنهايي او»، «سووشون»، «طوبي و معناي شب» و «رود راوي» است. با بررسيهاي انجام شده مشخص گرديد كه بي‌اختياري در برابر عشق در هر چهار رمان مانند داستان شيخ صنعان مشهود است؛ اما نوع عكسالعمل شخصيتهاي داستان بعد از دلسپاري به معشوق متفاوت است. همچنين تعالي شخصيت پير از طريق عشق در هر چهار روايت اتفاق مي‌افتد. در سرنوشت معشوق (زن) بعد از حادثۀ عشق نيز تفاوت‌هايي مشاهده مي‌شود. به جز «يكليا و تنهايي او»، در سه داستان ديگر، زن نيز به رستگاري مي‌رسد. همچنين در كنار انگيزۀ الهي براي دچار ساختن هر يك از شخصيت‌ها به حادثۀ عشق انگيزه‌هاي بيروني و دروني ديگري نيز مي‌توان براي گرايش شخصيت‌هاي زن به اين جريان مطرح كرد. در رمان‌هاي «يكليا و تنهايي او» و «رود راوي»، زن عنصري شيطاني است كه عمداً بر سر راه زاهد قرار گرفته ‌است، در حالي كه در دو رمان ديگر، معشوق خود با ميل خود پا در راه عشق گذاشته ‌است.