تحليل ماتريس همبست تعاملات آب‌هاي فرامرزي در حوضه آبريز هيرمند

اين مقاله با اتخاذ روش تاريخيتوصيفيتحليلي، استناد به منابع كتابخانه‌اي و استفاده از «ماتريس همبست تعاملات آب‌هاي فرامرزي» به تصويرسازيِ روند تعاملات آبي ايران و افغانستان بر سر رودخانه هيرمند پرداخته است و نشان داده است كه تسهيم آب در حوضه هيرمند علاوه بر شرايط اقليمي و ويژگي‌هاي حوضه آبريز به شدت از مراودات سياسي، اقتصادي و اجتماعي دو كشور نيز اثرپذير است. نتايج اين پژوهش نشان مي‌دهند مسأله‌ تسهيم آب هيرمند در اكثر بازه‌هاي مراوداتي دو كشور، در سطح مناسبات سياسي قرار داشته است. اما طي بازه 1390 تا 1399 اين مناسبات فرصت‌سازي شده است. در حقيقت وجود معاهده هيرمند كه در آن نياز زيست‌محيطي هامون‌ها مسكوت مانده است در كنار كمك‌هاي بين‌المللي در اين بازه سدسازي‌هاي افغانستان را تشديد نموده است و جلب سرمايه‌گذاري خارجي را براي اين كشور به همراه داشته است. از اين‌رو، چانه‌زني بر سر مسائل صرفاً فني نمي‌تواند وضعيت تسهيم آب در اين حوضه را در شرايط مطلوبي قرار دهد؛ بلكه نياز است دو كشور با تمسك به فرصت‌هاي همكاري در زمينه‌هاي اقتصادي، فرهنگي و امنيتي، به برجسته‌سازي وابستگي‌هاي متقابلِ اقتصادي و اجتماعي به يكديگر بپردازند تا تعاملي بر حسب منافعِ پايدار براي طرفين ايجاد شود؛ كه در نهايت ارزش و باوري مشترك براي ايجاد هنجارِ مشترك ميان ايران و افغانستان در بهره‌برداري از منابع آب هيرمند شكل‌گيرد. اين مهم اهميتِ سياسي‌زدايي از مسأله آب را نمايان مي‌سازد تا از اصطكاك‌هاي سياسي در مواجهه با مسائل آبي جلوگيري شود. همچنين نتايج اين پژوهش نشان داد در تمام ادوار با حكميت كشورهاي ثالث، وضعيت تسهيم آب هيرمند بدتر شده است.