هنجارگريزي و برجسته سازي در سوره طه از ديدگاه ليچ

An Analysis of Deviations and Foregrounding in Surah Ṭā-Hā Based on Leech’s Theory

فرماليسم يا صورت گرايي يكي از نظريه هاي نقد ادبي معاصر در حوزه ي بررسي ادبيات است كه در نيمه اول قرن بيستم در روسيه به وجود آمد. برجسته سازي، از مباحث مهم مطرح در اين نظريه و مبتني بر هنجارگريزي (قاعده كاهي) و توازن - كه از طريق قاعده افزايي به وجود مي آيد- است. هدف نگارندگان در اين مقاله، بررسي برجسته سازي (هنجارگريزي و توازن) از منظر ليچ در سوره طه و ارتباط و تناسب ساختار آيات با محتوا و نام سوره با رويكردي توصيفي – تحليلي است. مهم ترين دستاورد مقاله اين است كه مي توان زبان قرآن را در قالب زبان معيار، يك زبان هنجارگريز نيز دانست. اما بايد توجه داشت كه هنجارگريزي در قرآن بدين معنا نيست كه كلام خداوند برخلاف قاعده و قياس است، بلكه شيوه بيان آن متفاوت است. معيار هنجارگريزي، زبان متعارف مردم جامعه و زبان قرآن با پيروي از زبان عقلايي حاكم بر جامعه خود، برگرفته از همان زبان معيار است. به عقيده فرماليست ها آشنايي زدايي يك امر نسبي است و با مرور زمان، متن ادبي عادي و تكراري مي شود. اما از آنجايي كه زيبايي هاي ادبي و علمي قرآن پايان ناپذير است، پژوهشگران قرآني پيوسته با تأمل و تدبر در آن مي توانند بخش هاي تازه اي از آن را آشكار سازند و غبار كهنگي و عادت را از آن بزدايند. برخي از انواع هنجارگريزي (قاعده كاهي) و قاعده افزايي در سوره طه مورد بررسي قرار گرفت و نشان داده شد كه اين هنجارگريزي صرفاً براي بيان زيبايي ادبي و ظاهري به كار نمي رود، بلكه در راستاي مضمون و محتوا ي كلام است.

Viewed as the innovative 20th-century Russian school of contemporary literary criticism, formalism is a style of literary inquiry. Foregrounding, which is based on deviation (irregularity) and parallelism (achieved by extra regularity), is one of the key principles of Russian Formalism. The present paper, which is based on Leech’s model, examines the aforesaid types of foregrounding (parallelism and deviation) in Surah Ṭā-Hā and the relationship between the structure and content of its verses. According to the present study, the language of the Qur'an can be regarded as a deviated one in comparison to the language of ordinary people. However, it should be noted that such a deviation does not imply any contradiction between the words of God and the common rules and analogies. On the other hand, it indicates that the Qur’an presents a distinct way of expression. Deviation in the language of the holy Qur’an is gauged against the standard language spoken by common people, yet the Quranic language is derived from the language of elites and intellectuals, which itself follows the ordinary language. According to the formalists, de-familiarization is a relative concept; a literary text becomes ordinary and repetitive over time. However, due to the innumerability of the exquisite literary and scientific features of the Qur'an, Qur'anic scholars can constantly discover new aspects which can prevent repetition. The analysis of some deviations and extra-regularities revealed that not only is such foregrounding used for literary and aesthetic purposes, but also it deals with the content and the themes of the text.