بايسته‌هاي روش‌شناختي توليد نظريه در عرصه‌هاي جديد اجتماعي از منظر اسلامي

Methodological requirements for providing theory in the new social arenas from an Islamic perspective

مهمترين نكته‌اي كه علوم انساني را به مركز مباحثات دانشگاهي كشاند، پيشرفت‌هاي مادي در مغربزمين بود. ظهور و رشد علوم انساني در ايران نيز مرهون آمدوشدهاي محصلان ايراني به فرنگ و نيز انگيزه غربيان براي همراه كردن مشرقزمين با خود در جهت گسترش فرهنگ غرب و ايجاد بازارهاي اقتصادي جديد بود. در سالهاي اخير نيز كه مقام معظم رهبري به صورت جدي بحث تحول در علوم انساني را مطرح و مطالبه ميكنند، سخنشان در بستر نگاه به پيشرفت تبيينپذير است. در همان فضايي كه الگوي پيشرفت و سبك زندگي اسلامي مطرح مي‌شود، تحول در علوم انساني نيز به ‌طور جدي مورد توجه ايشان قرار مي‌گيرد. در نتيجه در نسبت علوم انساني با پيشرفت و سازوكارهاي آن بهتر مي‌توان جايگاه اين بحث را تبيين كرد. رشد و گسترش علوم انساني اسلامي در گرو روش‌شناسي‌هاي دقيق و ارائه راهكارهاي علمي متناسب در عرصه‌هايي است كه نماد فرهنگ و تمدن اسلامي به شمار مي‌روند. عرصه‌هايي از قبيل الگوي اسلامي ايراني پيشرفت و سبك زندگي اسلامي به دليل شمول و كليتشان همه عرصه‌هاي علوم انساني را دربرمي‌گيرند و اهتمام به روش‌شناسي و نظريه‌پردازي در اين دو عرصه، نقطه ثقل تحول در علوم انساني به شمار مي‌رود. علوم انساني همچنانكه پيشران توسعه در مغربزمين به شمار مي‌روند، عنصري تعيين‌كننده در تحقق الگوي اسلامي پيشرفت و نيز سبك زندگي اسلامي در جهان اسلام هستند. تغيير مسير علوم انساني از رويكردهاي غربي به سمت‌وسوي مسائل اسلامي و حتي بومي، استلزاماتي دارد كه در اين مقاله مورد توجه قرار مي‌گيرد. بدينترتيب با بهره‌گيري از ظرفيت روشِ «پياز پژوهش» ساندرز، در پاسخ به اين پرسش كه از نگاه اسلامي، نظريه‌پردازي در عرصه‌هاي جديد داراي چه استلزاماتي است، ديدگاه نظري و روش‌شناسانه برخي متفكران اسلامي معاصر (شهيد صدر، محمدتقي جعفري، جوادي آملي، اعرافي، رشاد، عابدي و پارسانيا) در جهت دستيابي به الگوي روش‌شناسانه مناسب در تحول علوم انساني بررسي شد و اين نتيجه به دست آمد كه ورود به هر گونه مبحث كاربردي از ديدگاه اسلامي، نيازمند توجه توأمان به فلسفه، اخلاق و فقه به ‌صورت منظومه‌اي است.

Regardless of the social environment and life world, one cannot discuss the evolution in the humanities. As in the West, as long as no progress was made in the natural sciences, there was no discussion of the humanities. In fact, the most important factor that brought humanities to the center of academic debates was material advancement in the West. The emergence and growth of humanities in Iran, on the other hand, was due to the transfer of Iranian scholars to the West and, on the other hand, the Western motives for expanding Western culture and creating new economic markets in eastern countries. The main motive of Ayatollah Khamenei, who in the recent years called for this argument seriously, was the groundwork for progress. As the Islamic-Iranian Model of Progress is developed and the Islamic life is raised, the development in the humanities is also seriously considered by them. As a result, the role of the humanities in the progress and its mechanisms makes it clearer. The evolution of Islamic human sciences is based on precise methodologies and the provision of appropriate scientific solutions in the areas which related to Islamic culture and civilization. Areas such as the Islamic-Iranian Model of Progress and the Islamic lifestyle, because of their inclusiveness and generality, cover all areas of human sciences. an‎d the focus on methodology and theorization in these two areas is the critical point in the development of humanities. Human sciences, as the propellant of development in the west, is considered as the determining factor in the realization of the Islamic Model of Progress and also the Islamic lifestyle in the Islamic world. The change of the path of human sciences from Western approaches to the field of Islamic and even indigenous issues has implications that are considered in this paper. So, using the Saunders "research onion" method, in response to the question that what is the implication of theorizing in new fields, the theoretical and methodological point of view of some contemporary Islamic thinkers (like: Sadr, Mohammad Taghi Jafari, Javadi Amoli, Arafi, Rashad, Abedi, Parsania) be addressed in order to achieve a suitable methodological model in the development of humanities. The result was that the entry into any practical application of the Islamic perspective requires systematic attention to philosophy, ethics and jurisprudence.