تطور مفهوم «اسلام» بر اساس روابط آن با ديگر اديان: تحليل نظريه ژاك واردنبرگ

خاستگاه و مصادر اديان، مخصوصاً دين اسلام، از مباحث مهمي است كه خاورشناسان در خلال مطالعات ادياني‌شان به آن پرداخته‌اند. مطالعه تاريخ دين اسلام هم‌زمان با نهضت ترجمه متون اسلامي در سده سيزده و چهارده ميلادي، توجه اروپاييان را برانگيخت، اما توجه جدي به اين جنبه از دين‌پژوهي در غرب به اوايل قرن نوزدهم باز مي‌گردد كه هم‌زمان با رويكرد نقد تاريخي به متون مذهبي بود. نوشته حاضر ترجمه و تحليل مقاله «تقسيم‌بندي دوره‌اي صدر اسلام بر اساس روابط آن با ديگر اديان»[i] تأليف دين‌پژوه هلندي، ژاك واردنبرگ، است كه تاريخ صدر اسلام و روند گسترش جنبش مذهبي جديد در جريان تعاملات پي‌درپي با اقليت‌هاي مذهبي موجود در آن دوران را بررسي كرده و به اين نتيجه رسيده است كه اسلام در فرآيند ارتباطاتش، تحول و تغييري مفهومي از «تزكيه مذهبي» به «جنبش اصلاحي» و در نهايت تبديل آن به دين مستقل را تجربه كرده است.