پيامدهاي جنگ ها و بلاهاي طبيعي در خراسان بر اساس تواريخ دودماني صفويه

حملات ازبكان و نزول بلاهاي طبيعي، ازجمله آسيب‌هايي است كه خراسان عهد صفوي در معرض پيامدهاي نامطلوب سياسي، اجتماعي و اقتصادي آن قرار گرفت. علي رغم اهميت خراسان به عنوان پايگاه تشيع و اقدامات عمراني شاهان صفوي نسبت به مرمت ويراني‌هاي ناشي از وقايع مذكور، توسعه استعدادهاي بالقوه اين منطقه تا حدود زيادي به تأخير افتاد و شرايط به گونه‌اي شد كه در سال‌هاي پاياني حكومت صفويان، خراسان به دليل هم مرزبودن با هرات و آسيب‌هاي اقتصادي و اجتماعي ناشي از اين حوادث، نخستين منطقه‌اي بود كه مورد هجوم افغان‌ها قرار گرفت. در حوزه‌ تاريخ نگاري صفوي، برخي از تواريخ دودماني، به تناسب ميزان وابستگي‌هاي ديواني خود، بويژه در دستگاه شاه طهماسب و شاه عباس اول، گزارش‌هايي درباره اين رويدادها به شكل‌هاي مختلف ارائه داده‌اند. پژوهش پيش رو، با روش تاريخي بر پايه منابع كتابخانه‌اي و با رويكرد تحليلي  به دنبال روشن كردن زوايا و ابعاد توجه مورخان اين تواريخ به چالش‌ها و مشكلات اجتماعي ناشي از جنگ‌ها و بلاهاي طبيعي خراسان در اين برهه زماني است كه بيشتر حاصل مشاهدات عيني آن ها بوده و شغل ديواني اغلب اين مورخان، در چگونگي ثبت پيامدهاي اين حوادث مؤثر  بوده است. يافته‌هاي اين بررسي نشان مي‌دهد اگرچه به دنبال اين رويدادها كاهش جمعيت و ركود كشاورزي و اقتصادي در كوتاه مدت در شهرهاي خراسان به وجود آمد؛ اما شاهان صفوي بويژه از زمان شاه طهماسب به بعد، با توجه به اعتقادات شيعي كه نسبت به شهرهاي مقدس مذهبي خراسان خصوصاً مشهد داشتند، در درازمدت تلاش‌هاي زيادي جهت مرمت و بازسازي اين ويراني‌ها در آستان مقدس امام رضا (ع) صورت دادند.