رهيافت هاي تحليلي- انتقادي مولوي در علم و عالم شناسي

موضوع علم و علم‌‍‍‍‍‍‍‌آموزي يكي از مباحث مهم و محوري جلال‌الدين محمد بلخي، عارف و انديشمند بزرگ قرن هفتم است كه در آثار خود با شناختي دقيق به معرفي و نقد علم و عالمان، و بيان آفات، غايات و آسيب شناسي آن پرداخته است. مولوي دانش هاي بشري و صاحبان علوم را به دو دستة حقيقي و ديني، و تقليدي و دنيايي تقسيم مي‌كند؛ اما ضروري ترين بحث با جنبة پيشيني و مقدماتي از نظر او آفت‌شناسي، غايت‌شناسي، انگيزه شناسي و وظيفه شناسي دربارة انواع علوم و معارفي است كه آدمي در اين دنيا فرا مي‌گيرد و يا به طالب علمان و متعلمان آن مي‌آموزاند. در اين پژوهش با روش تحليل محتوا و با رويكردي منطقيروش شناختي و هرمنوتيكي، رهيافت هاي نظري و انتقادي مولوي در علم و عالم شناسي در چهار عنوانِ نقدي و آسيب شناسانه، كاركردي و غايت شناسانه، رواني و انگيزه شناسانه، و اخلاقي و وظيفه شناسانه دسته بندي شده است. نخستين دستاورد پژوهش آشكار شدن اين موضوع است كه مباحث مولوي در حوزة علم و عالم شناسي شايد بيشتر و پيش‌تر از ديگر مباحث او ضرورت و قابليت بررسي علمي و معرفتي دارد، دوم آنكه فوايد و كاركردهاي بالقوه يا بالفعل منطقي، انتقادي و اخلاقي اين نوع علم شناسي معلوم مي شود، و سومين كاركرد مهم و اخلاقي معرفتي اين رويكرد مي تواند آن باشد كه اهل علم را با توجه دادن به آسيب ها و انگيزه ها و وظايف، از آفات و عوارض ناشي از علم آموزي صرف برحذر دارد.