جايگاه مدرسه‌ها در گسترش فرهنگ اسلامي ورارود (مطالعۀ‌ موردي: مدرسۀ ميرعرب بخارا (942-1297ق/1553-1880م))

مدرسۀ ميرعرب را در سال 942ق/1535م سيد عبدالله يمني حضرموتي ملقّب به ميرعرب از شيوخ طريقت نقشبنديه‌ و امام جمعۀ بخارا در دورۀ حكمراني عبيدالله‌خان شيباني (حك: 940-947 ق/ 1534-1539م) بنا كرد. زماني نبرد كه اين مدرسه در كنار ديگر مدرسه‌هاي بخارا به كانوني مهم براي سپري‌كردن دورۀ تحصيلات عالي ديني تبديل شد و طلبه‌‌هاي علوم ديني از سرتاسر مناطق مسلمان‌نشين روسيه و ديگر روستاهاي هم‌جوار براي ادامۀ تحصيل وارد بخارا ‌شدند. بسياري از طلبه‌‌هاي تاتاري و باشقيري كه در بخارا تحصيل مي‌كردند بعد از بازگشت به موطن خود به‌عنوان بخارايي شناخته مي‌شدند و علاوه بر اعتبار قابل توجهي كه براي جامعۀ خود به ارمغان مي‌آوردند، از جايگاه اجتماعي و مذهبي ممتازي نيز بهره‌مند بودند. در اين نوشتار مي‌خواهيم با استفاده از منابع تاريخي و آرشيوي و به شيوۀ توصيفي-تحليلي، به اين پرسش پاسخ دهيم كه مدرسه‌هاي بخارا چه جايگاهي در گسترش فرهنگ اسلامي ورارود داشته‌اند؟ از اين‌رو براي پاسخ به اين پرسش، مدرسۀ‌ ميرعرب كه در شمار مهم‌ترين و بزرگ‌ترين مدرسه‌هاي بخارا به شمار مي‌آيد را در قالب مطالعۀ موردي بررسي مي‌كنيم تا جايگاه برجستۀ مدرسه‌هاي بخارا در گسترش فرهنگ اسلامي ورارود را تبيين كنيم. دستاوردهاي نوشتار روشن مي‌كند، مدرسه‌هاي بخارا كه مدرسۀ ميرعرب نمونۀ شاخص آن‌ها است كانون حفاظت از گفتمان سنت اسلامي اين سرزمين بوده‌اند، علاوه بر آن در تبليغ و گسترش فرهنگ اسلامي در ميان مردم ترك و تاتار دشت قپچاق و پاسداري از هويت اسلامي اين مردم در برابر تسلط روسيۀ تزاري و شوروي، نقش مهم و مؤثري داشتند.