معنا، مبنا و پيشينه طبقه‌بندي علوم در تمدن اسلامي و ايده‌اي براي دست‌يابي به طبقه‌بندي جديد علوم سياسي

The Meaning, the Basis and the Background of Classification of Sciences in Islamic Civilization and an Idea for Achieving a New Classification in Political Sciences

اين مقاله به‌منظور پاسخ به يك سؤال اصلي و سه سؤال فرعي شكل گرفته است. سؤال اصلي عبارت است از اينكه چگونه مي‌توان بر اساس دارايي‌هاي تمدني در طبقه‌بندي علوم، مبتني بر علوم انسانيِ اسلامي به طبقه‌بندي تازه و اوليه‌اي در حوزه دانش سياسي دست يافت؟ و سه سؤال فرعي نيز عبارت است از اينكه: اولاً: طبقه‌بندي علوم چيست و چه فوائد و آثاري دارد؟ ثانياً: چه نسبتي ميان اوج‌گيري تمدن اسلامي در مقاطعي از تاريخ و طبقه‌بندي علوم وجود دارد و اين نسبت در تمدن نوين اسلامي چگونه برقرار خواهد شد؟ ثالثاً: تفاوت طبقه‌بندي علوم در ميان متفكران اسلامي و متفكران غربِِ جديد در چيست؟ بر اين اساس، اين مقاله، ضمن تبيين مفهوم، اهميت، مختصات و فوائد طبقه‌بندي علوم و نقش و جايگاه آن در اوج‌گيري تمدن اسلامي، به معناي تمدن نوين اسلامي و رابطه آن با تمدن باسابقه اسلامي مي‌پردازد. سپس، با مروري گذرا بر معيارهاي رايج در طبقه‌بندي علوم، به برترين طبقه‌بندي‌هاي دانشمندان مسلمان در قرون گذشته نظير فارابي، ابن‌سينا، صدرالمتألهين و... و هم‌چنين دانشمندان غربي نظير كونت و بيكن نگاهي مي‌اندازد و مي‌كوشد مباني متفاوت طبقه‌بندي در دو تمدن اسلامي و غربي را توضيح دهد. در ادامه، مقاله ضمن ترسيم رابطه كلان علوم انسانيِ اسلامي با طبقه‌بندي علوم، وارد تبيين جايگاه سياست در طبقه‌بندي علوم مي‌شود. در اين بخش از مقاله، ابتدا ضمن ارائه تعاريف و كاركردهاي فلسفه سياسي، فلسفه علم سياسي و دانش سياسي و تشريح مختصر انواع رويكردهاي موجود به آن‌ها، قلمروي دانش سياسي و نقش آن در طبقه‌بندي دانش سياسي را توضيح مي‌دهد. در پايان، اين مقاله با ارائه يك شبه‌طبقه‌بندي براي دانش سياسي از منظر علوم انسانيِ اسلامي، تلاش مي‌كند مزيّت‌‌هاي طبقه‌بندي سنتي و مدرنِ دانش سياسي را حفظ نمايد.

The present article aims at answering a major question and three subsidiary ones. The major question is: “How can one achieve a new and initial classification in political sciences according to Islamic humanities based on civilization assets in classification of sciences?” The subsidiary questions are: (a) “What is classification of sciences and what are its uses and consequences?”, (b) “What is the relationship between development of Islamic civilization in some periods of history and classification of sciences, and how will this relationship be established in modern Islamic civilization?” and (c) “What is the difference between classification of sciences among Islamic thinkers and new western thinkers?” Accordingly, the present article – while explaining the concept, importance, features and uses of classification of sciences and its role and status in the development of Islamic civilization – deals with the meaning of modern Islamic civilization and its relationship with old-line Islamic civilization. It, then, briefly reviews the common criteria in classification of sciences, and catches a glimpse of the most prominent classification of Muslim scholars in previous centuries, including Farabi, Avicenna, Mulla Sadra, as well as western scholars such as Kant and Bacon, attempting to explain the bases of classification in Islamic and western civilizations. It also delineates the major relationship of Islamic humanities with classification of sciences, explaining the status of politics in classification of sciences. In that section, we first present definitions and functions of political philosophy, philosophy of political sciences and political knowledge as well as a brief explanation of various approaches to them, explaining the domain of political science and its role in classification of political sciences. At the end, the article presents a quasi-classification of political sciences from the viewpoint of Islamic humanities, attempting to preserve the merits of traditional and modern classification of political sciences.