خوانش بينامتني و نقش آن در بازسازي بافت تاريخي آيات قرآن(مطالعه موردي داستان هابيل و قابيل)

بازسازي بافت تاريخي آيات يعني موقعيتي كه در آن متن قرآن شكل گرفته است از وجوه گوناگون، به ويژه تبيين معناي دقيق آيات، مسأله‌اي خطير،دشوار و سودمند است. بااينحال شواهد و مستندات موثقِ اندكي براي اين مقصود در دسترس محققان قرار دارد. مي‌دانيم كه قرآن در موارد متعدد، ناظر به سنتها و تعاليم مذكور در متون مقدس يهوديمسيحيِ پيش از خود سخن مي‌گويد كه در افواه مردم عصر نزول جاري بوده است. از اين رهگذر خوانش بينامتني در بازيابي متن قرآن به مثابه يك سند تاريخيِ موثق و به تَبَع،بازسازي بافت تاريخي آيات و شناخت مخاطبان عصر نزول بسيار كارآمد است.در پژوهش حاضر مبتني بر اين رهيافت به خوانش بينامتني آيات 3227 سوره مائده پرداخته‌ايم كه به داستان هابيل و قابيل مرتبط است. بازخواني قرآن و متون مقدس يهوديمسيحي، مشتمل بر عهد قديم، عهد جديد و تلمود نشان ميدهد كه داستان پيش‌گفته، در اين متون، به شيوه‌اي مشابه و با زباني تمثيلي روايت شده است. بااين همه، قرآن به بازخواني صِرف داستان اكتفا نميكند بلكه متناسب با مخاطبان خود در عصر نزول،اين متون را تعديل ميكند و مفاهيمي نو مي‌آفريند. خوانش بينامتني نشان ميدهد كه آيات 3227 سوره مائده به تنش ميان يهوديان عربستان با پيامبر(ص) و مومنان مرتبط است و يهود قصد خيانت دوباره به پيامبر(ص) و كشتن وي را دارند. افزون بر خوانش بينامتني، با بهره‌مندي از برخي گزارشها و روايات تاريخي ميتوان به اين نظر دست يافت كه آيات مذكور با موقعيتي در حدود سال 7 هجرت،پس از صلح حدبيه و پيش از خيانت يهودِ خيبر،مرتبط است.