حفظ و بهبود محيط ‌زيست در برنامۀ عمراني پنجم (1352-1356ش) با تكيه بر جنگل ها و مراتع

امروزه صورت بندي هاي متفاوتي دربارۀ گفتمان هاي محيط زيست ارائه مي شود. اين گفتمان ها نحوۀ نگاه دولت ها و جوامع به محيط زيست را مشخص مي كند. بدون ترديد پيروي از هر يك از اين گفتمان ها نتايج مشخصي را براي كشورها به بار مي آورد و سياست‌گذاري هاي خاصي را براي حفاظت از محيط زيست و چگونگي و ميزان بهره برداري از منابع طبيعي تعيين مي كند. يكي از گفتمان هاي محيط زيستي، گفتمان توسعۀ پايدار است كه با گفتمان «پايست گرايي» (سروايوليزم) رابطۀ نزديكي دارد. اين گفتمان بر استفادۀ بهينه از منابع طبيعي تأكيد دارد و اين منابع را ميراث تمام انسان ها مي داند؛ به گونه‌اي كه نسل هاي آينده نيز امكان استفاده از آن ها را داشته باشند. در ايران پيش از انقلاب 57، برنامۀ عمراني پنجم تنها برنامه اي بود كه فصلي مشخص براي حفظ و بهبود محيط زيست اختصاص داده بود. نگارندۀ اين پژوهش با استفاده از روش تحقيق تاريخي، ضمن بيان اهداف و خط‌مشي هاي برنامۀ پنجم (و همچنين برنامه تجديد نظر شده) در تلاش است به اين پرسش پاسخ دهد كه گفتمان محيط زيستي حاكم بر برنامه پنجم چه بود؟ و چه نتايجي را براي محيط زيست به بار آورد؟ جنگل ها و مراتع نيز به عنوان مطالعۀ موردي اين پژوهش در نظر گرفته شده است. اين مقاله نشان م ي دهد كه عدم به كارگيري توسعۀ پايدار چگونه به غلبۀ نگاه ترميمي و واكنش گرانه و غفلت از نگاه پيشگيرانه منجر شد. اين امر نيز به نوبۀ خود برنامه هاي حفاظت را نسبت به برنامه هاي بهره‌برداري عقب راند و در پيوند با نگاه ابزاري به محيط زيست، ماهيت دستوري برنامه ريزي توسعه و ذات مطلقۀ شبه‌مدرن دولت، نمايي كامل از توسعۀ ناپايدار را ارائه كرد.