واكاوي آماري - همديد تغييرپذيري آب ‌و‌ هواشناختي رژيم بارش غرب مياني ايران با تاكيد بر رخداد خشكسالي‌هاي شديد

Statistical - Synoptic analysis on the climatic variability of the rainfall regime in the mid-west of Iran with emphasis on the occurrence of severe droughts

يكي از پيامدهاي تغييرات آب­وهوايي، تغييرپذيري الگوهاي جوي و افزايش رخداد خشكساليها مي باشد. خشكسالي يكي از مخاطرات طبيعي است كه با شناخت ويژگي­هاي آن مي­توان پيش­بيني بهتري از اين پديده جهت كاهش اثرات زيانبار آن انجام داد. هدف اين مطالعه پايش خشكسالي­هاي شديد و بسيار شديد و شناسايي الگوهاي همديدي مؤثر در رخداد آن در منطقه غرب مياني ايران است. بدين منظور داده­هاي ميانگين روزانه بارش طي يك دوره آماري 26 ساله (اكتبر 1989 تا سپتامبر 2015) براي 16 ايستگاه همديددر منطقه پژوهش، از سايت سازمان هواشناسي كشور دريافت شد. جهت شناسايي دوره­هاي خشك و بررسي آماري خشكسالي از شاخص بارش استاندارد (SPI) استفاده گرديد. محاسبۀ اين شاخص براي مقياس­هاي زماني مختلف نشان‌دهنده فراواني بالا و تداوم طولاني مدت خشكسالي به خصوص در بازه زماني سالانه است. از لحاظ مكاني خشكسالي­هاي شديد و بسيار شديد از شمال به جنوب و از غرب به شرق منطقه افزايش داشته است. از اين رو ايستگاه­هايي مانند همدان، دهلران، بروجرد و سرپل ذهاب به عنوان بحراني­ترين مناطق در منطقه پژوهش شناسايي شدند. در واكاوي همديد يك الگوي پشته، يك الگوي ناوه و دو الگوي زناري در ايجاد خشكسالي منطقه مشخص شدند. الگوي پشته حاصل جابجايي كمربند پرارتفاع جنب­حاره بويژه گسترش نصف­النهاري پرارتفاع جنوب عربستان است. در الگوي ناوه، ناوه تضعيف شده مديترانه و عدم تطابق تراز مياني و زيرين جوّبه عنوان علت اصلي رخداد دوره­هاي خشك در غرب مياني ايران ودر الگوي زناري نيز وزش بادهاي غربي به شكل زناري و گذر اين بادها از منطقه پژوهش علل ايجاد دوره ­هاي خشك شناخته شد.

Weather and climate hazards such as drought can seriously threaten natural ecosystems and human societies. The phenomenon of drought, due to its creep character and its non-sensible nature, affects the human environment more than any other hazards. In this study, daily rainfall data from a 26-year period was obtained for 16 stations in the mid-west of Iran from the website the Meteorological Organization of Iran. Then the drought periodic occurrences were calculated using the Standard Precipitation Index (SPI) in the periods of 1 month (monthly), 3 months (seasonal), 12 months (annual) and 24 months (long periods). To identify the daily and periodic atmospheric patterns of droughts, the dates that were as dry days were selected first. Using these dates, an array with 547 × 693 dimensions was prepared using geopotential heights data of 500 Hpa in MATLAB software. Maximum occurrence of drought occurred in the 12-month time scale and minimum frequency was in 1-month time scale of SPI. The reason for this is the most sensitivity of short-term SPI to humidity changes and the high contribution of monthly rainfall in changes of SPI. Most occurred droughts in the study area have mild to moderate nature. By increasing the time scale of the SPI, the number of dry spells and periods decreases, but their duration increases. Surveying the synoptic patterns showed that the patterns of ridge, zonal (in the daily patterns of the east-west stretch and the semi-longitudinal extension) and trough are the main patterns in the occurrence of the dry spells and periods in mid-west of Iran respectively.