بررسي نقش مايه درخت سرو در قالي هاي دوره صفوي و قاجار

The Motif of Cedar Tree in Qajar and Safavid Rugs

نقش سرو كه با عقايد آئيني و رسوم و فرهنگ ايراني، مرتبط است، درقالي ايراني، به وفور ديده مي شود. كاربرد اين نقش براساس باورها و عقايد هر دوره اي از هنر ايران است و استفاده از آن در قالي، دليل بر اهميت اين نقش نزد ايرانيان، از ديرباز تا كنون است. مسئله اين پژوهش شناخت اصالت نقوش ايراني و ادارك بهتر معاني طرح هاي اسطوره اي و مفاهيم عميق آن هاست. اين پژوهش از نظر روش توصيفي - تحليلي است كه به شيوه اسنادي با توجه به نقش سرو در قالي صفوي و قاجار انجام گرفته است. در اين پژوهش از هر دوره چند نمونه(6 نمونه از فرش هاي دوره صفوي و 12 مورد از فرش هاي دوره قاجار) قالي داراي طرح سرو تحليل گشته است. هدف كلي تحقيق شناخت گونه هاي مختلف سرو و همجواري آن با موجودات ديگر(جانوران نگهبان) است. چند نمونه سرو در قالي هاي دوره صفوي و قاجار به كار رفته و نقش موجودات هم جوار با سرو در اين قالي ها چيست سوالاتي است كه در اين تحقيق به آن ها پاسخ داده مي شود. يافته هاي اين پژوهش نشان مي دهد كه عقايد و باورهاي فرهنگي موجود در هر دوره بر چگونگي شكل گيري اسطوره سرو تاثير گذار بوده و سرو در هر دوره تاريخي داراي معاني و مفهوم خاصي از جمله جاودانگي، آزادگي، قدرت و استقامت بوده است. در دوره صفوي نقش سرو يادآور دنياي معنوي، نشان عزت و قدرت پادشاهي، و تزئيني است. در دوره قاجار هم جايگاه آن تزئيني و نيز نشاني از قدرت پادشاهي است

The motif of cedar tree, rooted in Persian culture, customs and rituals, is commonly seen in Persian rugs. Representation of this motif is especially noticeable in Qajar and Safavid Rugs. With respect to the history of art in Iran, Qajar and Safavid eras are two key periods. Application of the motif of cedar tree in the Persian rugs since very long time ago shows the special place of this motif for the Iranians. On this basis, the objective of the present research was to identify the conceptual function of this motif in the Persian rugs during Qajar and Safavid eras in order to have a better understanding of the meanings of such mythical motifs. In this respect, different species of cedars were identified and how they have been accompanied with other (guard) animals, was examined. So far, different studies have been conducted on the role of cedar tree and the its cultural, symbolic and mythical value in Iran. For example, in her MA dissertation entitled the trend of evolution and analysis of the role of cedar in Sfavid textiles, Fatemeh Bazi (2015) addressed the role of cedar and paisley design (boteh-jegheh in Persian) in textiles of Safavid era. Similarly, in a study entitled the role of cedar tree and its symbolic meanings in certain images of Tahmasbi’s Shahnamih, Saba Al-e-Ibrahim (2015) dealt with symbolic and esoteric concepts of trees in the images of Tahmasbi’s Shahnamih pointing out the relation of the images with literature and prominent characters.