نقش نمادين ستاره در قالي هاي دوره اسلامي

Symbolic significance of star pattern in Islamic carpets

طراحان قالي در دوران اسلامي با تاثير از مباني زيبايي شناسي اين دين سعي كرده ا ند، از طرح ها و نقش هايي استفاده كنند كه مبين فرهنگ و آيين معنوي اسلام و فاقد شائبه هاي غير وحداني باشد؛ يكي از اين نقش ها ستاره است. اين نقش كه از قديمي ترين نقوش مورد استفاده در قالي دست بافت است، در اغلب آثار هنري دوران اسلامي به شكل هاي متنوع به كار رفته است. البته قبل از ظهور اسلام نيز، اين نماد در مناطق مختلف ايران با مفاهيم خاص مورد استفاده بوده است. اين مساله بر اهميت تاريخي اين موضوع مي افزايد. با توجه به استفاده متنوع از اين نقش مايه در متن، حاشيه، ترنج و لچك انواع فرش هاي دوران اسلامي، لازم است پژوهشي در اين خصوص انجام شود. اين تحقيق نقش ستاره را در فرش از نظر زيبايي شناسي و نماد شناسي آن مورد بررسي قرار داده است. در اين مقاله، شناسايي انواع ستاره و جايگاه آن در فرش بافي دوران اسلامي نيز با ارائه نمونه هايي از فرش هايي كه داراي نگاره ستاره هستند صورت گرفته است. پرسشي كه در اين تحقيق است: مفهوم نمادين ستاره در قالي هاي دوره اسلامي چيست و از اين نقش چگونه در قالي استفاده شده است؟ هدف اين پژوهش آشنايي بيشتر با عناصر نمادين فرش ايران است. روش اين تحقيق توصيفي و داده هاي آن از منابع كتابخانه اي و پايگاه هاي اطلاعاتي است. بنابر يافته هاي اين تحقيق، نقش ستاره به عنوان نمودي بصري، نمادين و عرفاني يكي از زيباترين نقوش در هنر فرش بافي اسلامي و بيان گر تجلي انوار حق بوده است. طراحان فرش اين دوران از نگاره هاي نمادين اين عرصه كه برگرفته از مفهوم اشراق و نور در عرفان اسلامي است و خداوند درآيه شريفه خود را زينت بخش آسمان به آن خطاب مي فرمايد (إنا زينا السماء الدنيا بزينه الكواكب) در طرح و نقش فرش استفاده مي نمايند.

During the Islamic era, carpet designers, influenced by the aesthetics of this religion, opted for the designs and patterns reflecting the Islamic concept of spirituality and monotheism. One of the oldest patterns that have been used in such designs is star shape, which has been applied in different forms in most of the Islamic artworks. This symbol is also of historical significance since it was used in different places, especially Iran, even in the pre-Islamic eras in order to convey particular concepts. The frequent use of star figure in the backgrounds, margins, medallions, and corners of different types of carpets in the Islamic era underscore the importance of investigating this pattern from aesthetic and symbolic points of view. The present study aimed to identify the various types of star patterns and examine their position in the Islamic carpets through investigating the carpets entailing this shape. In other words, this research was targeted toward determining the symbolic significance of star pattern in Islamic carpets and the manner of its utilization. This research sought to create awareness regarding the symbolic elements used in the Iranian carpet. One of the sources that has dealt with this topic is a book titled Kilim (Hall & Vivoska, 1998), according to which the star is generally a sign of happiness. Eight-pointed stars are most often observed in the Anatolian rugs due to technical principles and limitations. In a book entitled ‘Masterpieces of Fars Rugs’ (1996), Syrus Parham writes that stars, especially the eight-pointed star, plays a major role in the carpets produced in Fars.