الهيات سلبي قاضي سعيد قمي و معضل تعطيل

بنابر الهياتِ سلبيِ قاضي سعيد، خداوند فاقد هرگونه صفتي ـ اعم از صفت عين ذات يا زائد بر ذات ـ است و بين او و مخلوقاتش هيچ گونه سنخيتي نيست، لذا الفاظي كه بر خالق و مخلوق حمل مي‌شوند در مخلوقات داراي معناي ايجابي هستند اما در خداوند معناي سلبي مي‌دهند، به عنوان مثال، موجود بودن او همان معدوم نبودن اوست. لذا ما از او هيچ گونه دركي جز درك سلبي نمي‌توانيم داشته باشيم. اما نداشتن هيچ گونه درك ايجابي‌ از خداوند، ممكن است به تعطيل منجر شود. هدف از اين نوشتار، بيان راهكارهاي قاضي سعيد براي حل اين مشكل و ارزيابي اين نكته است كه آيا اين راهكارها منطقاً توان حل‌ مسئله تعطيل در انديشه او را دارند؟ قاضي سعيد براي حل اين مشكل، چهار راه‌حل ارائه داده است: 1. جانشيني معرفت سلبي به جاي معرفت ايجابي؛ 2. مطرح كردن خداوند به عنوان بخشنده صفات نه متصف به آنها؛ 3. خداوند ثبوت دارد نه وجود و نه عدم، و ما اين ثبوت را درك مي‌كنيم، اما اين درك نيز فقط ثبوت دارد و مخلوق قواي ادراكي ما نيست؛ 4. جانشيني درك ايجابي از اسماء و صفات به جاي درك ايجابي از ذات خداوند. ارزيابي عقلي اين راه‌حل‌ها نشان مي‌دهد كه هيچ يك توان حل‌ معضل تعطيل در انديشه توحيدي قاضي سعيد قمي را ندارند.