استقرارهاي دورۀ لپويي در محدودۀ تخت‌جمشيد: محوطۀ جَليان (گَليان)

حوضۀ رودخانۀ كُر در مركز استان فارس، يكي از كانون هاي شكل گيري و رشد استقرارهاي پيش ازتاريخ بوده است. در حاشيۀ جنوب شرقي اين حوضه، دشت تخت جمشيد قرار دارد كه مكاني راهبردي در زمينۀ تبادلات فرهنگياقتصادي جوامع پيش ازتاريخي محسوب مي شده و تداوم آن در دوران تاريخي به پيدايش شهرهاي بزرگي مانند پارسه و استخر منجر مي شود. يكي از محوطه هاي معروف پيش از تاريخ اين محدوده، تل باكون است كه مربوط به هزارۀ پنجم پيش ازميلاد مي شود و پس از آن با تغيير در سنت ساخت سفال از نخودي منقوش باكون به قرمزنارنجي لپويي، محوطه هاي ديگري در اين محدوده، مانند استقرارهاي مجموعۀ جَليان پديدار مي شوند. تصاوير هوايي قديمي و گمانه زني هاي اخير در برخي از اين محوطه ها نشان مي دهند كه اين محدوده در اوايل هزارۀ چهارم پيش ازميلاد مسكوني بوده است؛ چنان كه با كاوش و گمانه زني در محوطۀ جَليان 1، شواهدي از سفال، معماري، تدفين و يافته هايي ديگر مانند ابزارسنگي از دورۀ لپويي به دست آمده است. در اين كاوش كه در سال 1398 ه .ش.، صورت گرفت، بقاياي لايه هاي استقراري دورۀ لپويي در عمق نيم تا 2.5 متري محوطه شناسايي شد. علاوه بر اين پديدار هايي مانند ديوار خشتي قطور به عرض بيش از يك متر كه تاكنون مشابه آن يافت نشده بود و نيز تدفين جنيني به دست آمده كه اطلاعات بيشتري از دورۀ لپويي را ارائه مي دهند؛ همچنين با بررسي و مقايسۀ سفال هاي اين محوطه در دو گروه ظريف و معمولي لپويي، فهم دقيق تري از فرآيند توليد سفال و گاه نگاري نسبي محوطه هاي هزارۀ چهارم پيش ازميلاد، حوضۀ رودخانۀ كُر و سرزمين هاي همجوار به دست آمده است. نتايج حاصل از كاوش محوطۀ جليان و شناسايي دو محوطۀ ديگر نشان مي دهد كه در تحليل الگوهاي استقراري پيشين بايد بازنگري هاي اساسي صورت پذيرد. بسياري از استقرارهاي دورۀ لپويي مانند مجموعۀ جليان (محوطه هاي 1، 2 و 3) در زير انباشت هاي طبيعي دشت مدفون و ناپديد شده اند كه با اين وصف، آمار محوطه ها و درنتيجه تفسيرهاي منسوب به آن، مانند تغيير در شيوۀ زندگي به كوچ نشيني در اين دوره را به چالش مي كشد.