قلات موت‌آباد پيرانشهر: گاه‌نگاري، سازمان فضايي، فرم و عملكرد با اتكاء به مطالعات باستان‌شناسانه

محوطۀ تاريخي قلات موت آباد در منطقۀ پيرانشهر به لحاظ مستندات متعدد تاريخي و فرهنگي ازقبيل: آثار سفالي، بقاياي معماري، آجري و به خصوص از جهت نقشۀ معماري بسيار حائز اهميت است. وجود نقشۀ موسوم به ستاره اي در طراحي حصار بيروني محوطه، بيانگر اهميت و نقش محوري اين محوطه در دشت پيرانشهر است. اين محوطه در جوار يكي از شعب رودخانۀ زاب كوچك قرار گرفته است كه در اثر گذر زمان، استفاده از آن به عنوان پايگاه نظامي در دورۀ معاصر و حفاران قاچاق به تدريج تخريب شده است و هم اكنون شواهد آوار معماري در سطح محوطه قابل مشاهده است. نمونه هايي از طراحي نقشۀ ستاره اي شكل در نقاط مختلف ايران و هم چنين قلعه هاي اروپايي قابل مشاهده، و از اين حيث با نقشۀ قلات موت آباد قابل مقايسه است. مسأله اصلي اين نوشتار، بررسي اين محوطه با تكيه بر مدارك و شواهد موجود است تا ضمن دستيابي به يك تاريخ گذاري نسبي محوطه، اهميت ساختارهاي نظامي در دشت پيرانشهر را مورد مطالعه قرار گيرد؛ بنابراين پرسش هايي مطرح است: 1 بناي قلات موت آباد متعلق به چه دورۀ زماني، و داراي چه ساختار و نقشه اي است؟ 2 قلات موت آباد پيرانشهر به لحاظ فرم و ساختار معماري داراي چه ويژگي و كاركردي است؟ بر اين اساس، نتايج تحقيق با توجه به مطالعۀ منابع مكتوب تاريخي، مقايسۀ نمونه هاي مشابه و هم چنين آثار مادي در سطح محوطه، مي توان بيان كرد كه محوطه در دورۀ صفويه، افشار يا اوايل قاجار، با نقشه اي موسوم به ستاره اي شكل، با كاركرد و عملكردي نظامي و الهام گرفتن از عناصر معماري غربي بنا شده است. روش تحقيق پژوهش حاضر تاريخي، توصيفيتحليلي است و جمع آوري يافته ها با مطالعۀ منابع تاريخي، مستندنگاري ميداني و تحليل تصاوير هوايي و داده هاي حاصل از آن فراهم شده است.