بررسي برخي خصوصيات آت اكولوژي، اكوفيزيولوژيكي و ريخت‌شناسي گونه دارويي-مرتعي در معرض خطر انقراض چويل تركمني (Ferulago subvelutina Rech.f.)

جنس Ferulago شامل گياهان چندمنظوره با ارزش‌ دارويي، صنعتي و حفاظت خاكي و بومي ايران است كه اخيراً جزء گياهان در معرض خطر انقراض طبقه‌بندي شده اند. گونه چويل تركمني(Ferulago subvelutina Rech.f.) يكي از گونه هاي اين جنس مي باشد كه انحصاري ايران بوده و اطلاعات اندكي از خصوصيات اكولوژيكي، فيزيولوژيكي و مورفولوژيكي آن در دسترس مي باشد. با توجه به اهميت اين گونه، اين پژوهش به منظور بررسي خصوصيات مذكور و ارزيابي فعاليت آنتي‌اكسيداني سه جمعيت آن در محل‌‌هاي پراكنش (شامل ايزمان عليا، ايزمان سفلي و دركش) در خراسان شمالي انجام شد. بررسي مراحل رشد گياه (جمعيت ايزمان سفلي) نشان داد كه رشد رويشي آن با افزايش دما در دهه دوم فروردين ماه آغاز شده و با كاهش ميزان بارندگي و افزايش دما، گلدهي كامل از دهه دوم تيرماه شروع و تا دهه اول مردادماه ادامه مي يابد و در دهه سوم تيرماه گياهان شروع به تشكيل بذر كرده و ريزش بذر در دهه سوم مردادماه آغاز مي گردد. دامنه ارتفاع رويش آن (در هر سه جمعيت) 1360-1137 متر از سطح دريا بوده و در خاكي با اسيديته 7.7-7.81، درصد كربن آلي 0.31-1.73، بافت لومي تا لومي شني و شرايط اقليمي به صورت 13.6 درجه سانتي گراد ميانگين دما و 354.56 ميلي متر بارندگي ساليانه رويش دارد. بررسي صفات مورفولوژيكي نشان داد، جمعيت 3 (دركش) به لحاظ ارتفاع پايه (48.8 سانتي متر)، قطر بزرگ و قطر كوچك تاج (98.6 و 93.4 سانتي متر) ، تعداد برگ (4.67 عدد در پايه) و طول و عرض برگ (58.1 و 52.5 سانتي متر) نسبت به جمعيت‌هاي ديگر (ايزمان عليا و ايزمان سفلي) برتري داشت. جمعيت هاي مورد مطالعه فعاليت آنتي اكسيداني پايين تري نسبت به آسكوربيك اسيد به عنوان شاهد (13.97 ماكروگرم در ميلي ليتر) داشتند كه جمعيت‌ 2 (ايزمان سفلي) با ميزان IC50 566.7 ماكروگرم در ميلي ليتر از لحاظ ميزان فعاليت آنتي‌اكسيداني نسبت به جمعيت هاي ديگر حائز اهميت مي‌باشد. بنابراين با توجه به اهميت گونه دارويي مرتعي چويل تركمني، نتايج اين آزمايش مي‌تواند در مديريت حفظ بقاي گياه، اصلاح و اهلي كردن آن مؤثر واقع شده و همچنين به دليل فعاليت آنتي اكسيداني بالاي اين گونه، مي‌تواند در صنايع غذايي مورد استفاده قرار گيرد.