وجوه تمايز عارف و نبي در حكمت متعاليه؛ سنجش ديدگاه برخي نظريه‌پردازان معاصر

نوشتار پيش رو در صدد بررسي ديدگاه ملاصدرا در خصوص وجوه تمايز عارف از پيامبر و سنجش ديدگاه دكتر سروش و همفكران وي در مساله يكسان انگاري پيامبر و عارف است. از نظر سروش گوهر اساسي وحي و تجارب عرفاني امري مشترك است با اين تفاوت كه پيامبر بر خلاف عارف در پي تجربه ديني خويش مسئوليت جديدي را احساس مي نمايد كه همان مفهوم نبوت وي محسوب مي شود. در حوزه تفكر حكمت متعاليه عارفان حقيقي، جايگاه رفيعي دارند؛ اما اين به معناي همطرازي آنها با مقام شامخ نبوت نيست. ملاصدرا معتقد است پيامبر در قوس نزول (جايگاه وحي الهي) يگانه بوده و هيچ عارف و اساسا موجودي در اين قوس حضور ندارد. اما در قوس صعود كه همان جايگاه معرفتي نبي و عارف است؛ اين دو در مكاشفه و شهود عالم خيال و عقل با يكديگر اشتراك دارند؛ با اين تفاوت كه شهود پيامبر از عوالم عقلي، به جهت ورزيدگي اخلاقي و شرعي نفس و قواي نفساني ايشان و اتم اشتداد وجودي و كمالي آن در فرايند وحدت نفس با آگاهي و ادراكات، قرين تاثير و تاثر عوامل و شرايط دروني و بيروني پيامبر و بروز ابهام و عدم وضوح نيست. در نتيجه وجهي براي بروز دخل و تصرف و دستكاري قواي نفساني پيامبر در فرايند دريافت چه در قوس صعود و چه در قوس نزول وجود نخواهد داشت.