تحليل پيوند عقل‌گرايي و تفسير ادبي (مطالعه مورديِ تفسير ابومسلم اصفهاني و زمخشري)

در قرن دوم هجري معتزليان براي مقابله با اهل حديث و نقل‌گرايي افراطي به عقل گرايي در دين به ويژه در تفسير قرآن و حديث روي آوردند كه نتيجه آن پيدايش تفسير ادبي و تكامل تدريجي آن بود. در مقاله حاضر، براي پاسخ به اين پرسش كه عقل‌گرايي در تفسير، چه نقشي در گرايش مفسران معتزلي به تفسير ادبي داشته، به روش تحليلي، جايگاه عقل‌گرايي در تفسير و تأثير آن در پيدايش و گسترش تفسير ادبي بررسي شده و به طور خاص به مقايسه ديدگاه‌هاي عقل‌گرايانه ابومسلم و زمخشري ـ دو مفسر عقل‌گراي معتزلي ـ در تفسيرِ برخي آيات با تفسيرِ نقل‌گراي اهل حديث و اشاعره پرداخته شده است. حاصل اين پژوهش آن است كه عقل‌گرايي معتزله، نقش آشكاري در پيدايش و گسترش تفسير ادبي داشته و ميان اين دو رويكرد در تفسير، تأثير متقابل وجود دارد. نيز اين دو تفسير ادبي در مواردي فهم ناصحيح از آيات داشته اند.