رويكرد درماني «شناخت‌گرا به عملكرد كاري روزمره» در سالمندان ايراني بدون آسيب‌ شناختي: يك مطالعه تك‌آزمون

اهداف: جمعيت سالمند در ايران رو به افزايش است. افزايش سن پديده‌اي طبيعي است كه موجب تغييرات در ساختارهاي مغز از جمله لوب پيشاني و ارتباطات آن مي‌‌شود كه مسئول عملكردهاي اجرائي در مغز هستند. اين تغييرات ساختاري موجب بروز مشكلاتي در عملكردهاي شناختي و جسماني مي‌شود و فرد سالمند را با مشكلاتي چون كاهش عملكرد در فعاليت‌هاي روزمره زندگي و مشاركت در فعاليت‌هاي اجتماعي روبه‌رو مي‌كند. در رويكرد شناخت‌گرا به عملكرد كاري روزمره افراد مي‌آموزند كه با استفاده از استراتژي‌هاي شناختي عملكرد حركتي خود را بهبود ببخشند. اثربخشي اين رويكرد در سكته مغزي، ضربه مغزي و برخي اختلالات كودكان گزارش شده است. در مطالعه حاضر هدف بررسي امكان اجراي اين رويكرد و تأثير آن در سالمندان ايراني بدون مشكلات شناختي است. روش بررسي: اين پژوهش به صورت نيمه‌تجربي تك‌موردي از نوع AB با دوره‌ي پيگيري اجرا شد. شركت‌كنندگان دو نفر از سالمندان مراجعه‌كننده به مركز بهداشت شهر رامسر بودند. پيش از شروع مداخله، به منظور بررسي وضعيت شناختي شركت‌كنندگان از خرده‌مقياس‌هاي حافظه عددي مستقيم براي سنجش توجه و حافظه‌ي عددي معكوس و تداعي نمادها براي سنجش حافظه كاري استفاده شد. همچنين عملكرد اجرايي شركت‌كنندگان با آزمون مرتب كردن كارت‌ها ويسكانسين و استقلال در فعاليت‌هاي روزمره زندگي با Functional Independent Measure (FIM) بررسي شد. سپس با استفاده از ابزار Canadian Occupational Performance Measure (COPM) هر شركت‌كننده سه هدف را به منظور اجراي مداخله انتخاب كرد. پس از دو هفته بررسي عملكرد شركت‌كنندگان در اهداف انتخابي با استفاده از ابزار Performance Quality Rating Scale (PQRS) به منظور تعيين عملكرد پايه، دوره مداخله شروع شد. در طي اين دوره مجموعاً هشت الي ده جلسه براي هركدام از شركت‌كنندگان تشكيل داده شد. در طي اين جلسات، نخست استراتژي كلي حل مسئله (هدف‌گذاري، طراحي نقشه، اجرا، وارسي) به شركت‌كنندگان آموزش داده شد و همچنين شركت‌كنندگان با استراتژي‌هاي خاص حوزه و اهميت آن‌ها در اجراي فعاليت‌‌ها آشنا شدند و سپس در حين اجرا از طريق كشف هدايت‌شده به سمت استفاده از اين استراتژي‌ها راهنمايي شدند. در طي اين دوره عملكرد شركت‌كنندگان در اهداف انتخابي در پنج نوبت از طريق ابزار PQRS مورد بررسي قرار گرفت. پس از پايان مداخله، به منظور بررسي تأثير بلند‌مدت مداخله، در سه نوبت به فاصله يك هفته از هم، عملكرد شركت‌كنندگان در اهداف انتخابي مجدداً با ابزار PQRS مورد ارزيابي قرار گرفت. يافته‌ها: نتايج حاصل از ابزار PQRS نشان داد كه عملكرد شركت‌كننده اول در هر سه فعاليت انتخابي بهبود يافته است. نتايج حاصل از ابزار PQRS براي شركت‌كننده دوم نشان‌دهنده بهبود معنادار عملكرد در دو هدف انتخابي بود. با اين‌ حال، يكي از اهداف انتخابي تغيير معناداري را نشان نداد كه اين مورد مي‌تواند به ماهيت هدف انتخابي مربوط باشد. نمرات خالص شركت‌كنندگان در آزمون‌هاي FIM و COPM بهبود در عملكرد و رضايت از عملكردشان در اهداف انتخابي و ثابت ماندن استقلال عملكردي را نشان دادند. نتيجه‌گيري: رويكرد شناخت‌گرا به عملكرد كاري روزمره، در جمعيت سالمند ايراني قابل استفاده است و نتايج مقدماتي بيانگر تأثير مثبت اين رويكرد بر بهبود عملكرد سالمندان در اهداف انتخابي است. با اين ‌حال با توجه به محدوديت‌هاي اين مطالعه در تفسير نتايج، توصيه مي‌شود در آينده مطالعات با حجم نمونه بالاتر به منظور بررسي تأثير اين رويكرد اجرا شوند. همچنين توصيه مي‌شود جهت بررسي نتايج، با توجه به بستر فرهنگي متفاوت، از ابزارهاي جايگزينِ PQRS استفاده شود.