تحليل نقش چشم انداز در موقعيت استقرار و ساختار فضايي عمارت اصلي درباغ ايراني (مطالعۀ موردي: باغ‌هاي دورۀ صفوي در شمال ايران)

با وجود كليت يگانۀ باغ ايراني، تنوعاتي در آن ديده مي‌شود كه بنا به شرايط مختلفِ بستر طبيعي باغ به‌وجود آمده ‌است. يكي از مسائلي كه در مطالعۀ باغ ايراني با آن مواجه مي‌شويم، تغيير شكل و موقعيت استقرار عمارت اصلي در برخي باغ‌هاي شمال ايران است كه اگرچه ساختار مشابهي با باغ‌هاي فلات مركزي دارند اما در اين موضوع با آن كليت يگانه متفاوت هستند. اين مقاله با بررسي باغ‌هاي شمال ايران در پي پاسخ به اين سؤال است كه چشم‌انداز درك‌شده از نظرگاه به محيط پيرامون، چگونه بر نظام استقرار معماري و ساختار فضايي عمارت اصلي باغ‌هاي شمال ايران تأثير مي‌گذارد؟ فرضيۀ پژوهش اين است كه علاوه بر ساختار هندسي باغ و ويژگي‌هاي توپوگرافيك زمين، چشم‌انداز محيط پيرامون باغ نيز بر تعيين موقعيت استقرار عناصر معماري و ساختار فضايي عمارت اصلي باغ‌هاي شمال ايران نقش دارد. پژوهش حاضر با هدف شناخت باغ‌هاي شمال ايران، تركيبي از روش‌هاي تاريخي و مطالعۀ بين موردي را مناسب يافته ‌است كه با كمك اسناد مكتوب، متون تاريخي، سفرنامه‌هاي سياحان و مستندات تصويري همچون عكس‌هاي تاريخي، نقشه‌هاي وضع موجود، عكس هوايي، آخرين يافته‌ها از كاوش‌هاي باستان‌شناسي و مشاهدات ميداني، به بررسي اين باغ‌ها مي‌پردازد. پس از بررسي و گونه‌شناسي 51 باغ در شمال ايران و مطالعه و تحليل تغييرات نظام استقرار و ساختار فضايي عمارت اصلي در چهار نمونۀ كاملتر، اين نتيجه حاصل شد كه در كنار نظام‌هاي كاركردي و معنايي، ويژگي‌هاي طبيعي بستر باغ و چشم‌انداز محيط پيرامون از عناصر سازمان‌دهنده بر نظام‌هاي كالبدي باغ‌هاي شمال ايران هستند و باغ ايراني، در بسترهاي مستعد، با هدف بهره‌مندي حداكثري از ظرفيت‌هاي ممتاز منظرين طبيعت پيرامون باغ، جهت‌گيري مي‌كند. بدين معنا كه در چنين بسترهايي، چشم‌انداز طبيعي قابل درك از نظرگاه، در كنار چشم‌انداز مصنوع باغ، راستاي نظرگاه و متأثر از آن، نظام استقرار معماري و ساختار فضايي عمارت اصلي را تعيين مي‌نمايد.