ترابط انشراح صدر، عرفان و هنر در انديشه ابن سينا و ملاصدرا

شرح صدر، حلقه‌ واسطه براي تنظيم نحوه‌ ارتباط فرد با ديگران است كه از بينش معرفتي و مقام عرفاني وي تأثير مي پذيرد. تبيين انشراح صدر، جايگاه صدر در قواي انساني، مبادي معرفتي انشراح صدر و ارتباط مراتب آن با مقامات عرفاني از منظر ابن‌سينا و ملاصدرا و نيز بررسي نقش انشراح صدر در توسعه‌ هنر و برعكس، نقش هنر در توسعه‌ عشق عفيف و انشراح صدر از مسائل محوري اين پژوهش است. بنا به نظر هر دو حكيم شهير، صدر همان قوه متخيله است و شرح صدر مراتبي دارد و مرتبه ابتدايي آن با زدودن كينه‌ها آغاز مي‌شود. نازل‌ترين سطح شرح صدر و گشاده‌رويي با خلق، مربوط به برخي مقامات مياني سلوك شامل عزلت و سكر و حزن است و مرتبه‌ كمال آن، در انتهاي سفر سوم و شهود حق در خلق است كه ابن‌سينا از آن به «سعه‌ قوه» و ملاصدرا به «شرح صدر» تعبير مي‌كند. ملاصدرا، كمال شرح صدر را لازمه‌ دستگيري از خلق در سفر چهارم معرفي مي كند. بنا بر نظر هر دو فيلسوف، آموختن علم و هنر، از عوامل اعدادي براي ظرافت طبع و بروز عشق عفيف است و عشق عفيف معبري براي عشق حقيقي و منشأ تلطيف نفس است. بنبر حكمت متعاليه، عشق عفيف، منشأ انشراح صدر استاد و تسهيل تعليم علم و هنر است.