فرايند وضع يا تدوين قانون جهان شمول از منظر ابن‌سينا و كانت

در آثار فيلسوفان صاحب نظر در حوزه‌ فلسفه‌ سياسي، از ديرباز كليدواژه‌ مهم «قانون» وجود داشته است. تلقي و انتظار از قانون و نيز مراحل تدوين قانون نزد ايشان هرگز يكسان نبوده و گاه اين تفاوت ها بسي جدي نمايان شده است. پژوهش پيش رو، به روش توصيفي ـ تحليلي و با رويكرد مقايسه اي، در تبيين مباني آراء ابن سينا و كانت براي وضع يا تدوين «قانون جامع جهاني» و برجسته‌كردن شباهت ها و تفاوت هاي لوازم آراء آنان مي كوشد. دليل اهميت و انتخاب اين دو فيلسوف، غايت مشابه آنان در اهتمام به قانون جهان‌شمول است، اما نقطه‌ افتراق ايشان، ترسيم فرآيند تكون چنين ايده اي است. ابن سينا براي دست يابي به عدالت اجتماعي، علاوه بر پاك دستي كارگزاران حكومتي، بر قانون جامع و عادلانه تأكيد فراوان دارد. او عموم انسان ها را به دو علت ضعف دانش و تزاحم منافع، شايسته‌ قانون گذاري نمي داند و ازاين‌رو تدوين قانون جامع و عادلانه را به ضرورت نبوت و فهمِ قانون الهي پيوند زده است؛ اما كانت ضمن اقرار به آن دو كاستي نوع انسان، بر آن است كه نخبگان اخلاق مدار بايد متحمل امر قانون گذاري شوند و با تجربيات پيشين و تأكيد بر آزادي بيروني انسان ها، قانون جامع را تدوين كنند. توصيه‌ مشترك هر دو فيلسوف در مواجهه با حكومت هاي ظالم تا پيش از تدوين و اجراي قانون جهان‌شمول، دو چيز است: نخست، مدارا با حاكمان و ترك اقدامات انتحاري عليه آنان تا امنيت در جامعه حفظ شود؛ دوم، بهره گيري از ظرفيت هاي قانوني براي سوق‌دادن مديران جامعه به رعايت قوانين موجود و تصحيح آنها.