اشتراكات ماني و عين‌القضات در حوزۀ انديشه عرفاني

ماني از جمله‌ حكما و متفكراني است كه پس از خويش بيشترين تأثير را در حوزۀ عرفان نظري ايران گذاشته است. عقايد وي درباره‌ انسان ايزدي يا قديم و نبردش با ابليس، اعتقاد او به دو بُن (= سپنته مينو و انگره مينوي دين زردشتي، احمد و ابليس موردنظر حلاج، احمد غزالي و عين‌القضات)، جدا ساختن روح از كالبد، تجلّي و تمثّل عيناً با بعضي از تفاوت‌ها به تصوّف كهن ايراني كه عين‌القضات هم از جملۀ ميراث‌داران اين تصوف است انتقال يافته است. هدف بنيادين پژوهش، تعيين، تبيين و تحليل ميزان انطباق انديشه‌هاي عرفاني عين‌القضات همداني با ماني در حوزه‌هاي ياد شده است. فرضيه‌ پژوهش عبارت است از تأثيرپذيري باواسطه‌ عين‌القضات از ماني در حوزه‌ دوبُن و تأثير پذيري بي‌واسطه‌ وي از ماني در حوزه‌ تجلّي، تمثّل و جدا شدن روح از كالبد تا آنجا كه مي‌توان حكم كرد كه عرفان عين‌القضات در حقيقت امتداد عرفان ماني در سه حوزه‌ بيان شده اخير بوده است. نتيجه پژوهش عبارت است از اينكه «ماني و عين‌القضات هر دو به اين موضوع كه هر موجودي در عالم، تمثّلي در ملكوت دارد، متفق‌القول‌اند. مضاف بر آن عين‌القضات معتقد است كه هر فعلي هم كه از آدمي صادر مي‌شود در ملكوت تمثّلي نكو يا زشت دارد». در اين پژوهش به شيوۀ توصيفي تحليلي به اشتراكات ماني و عين‌القضات در حوزۀ انديشۀ عرفاني پرداخته شده است.